De vragen van online stemhulpen: een quick-scan

Voorafgaand aan een verkiezing kun je met een online stemhulp uitzoeken welke politieke partij het beste bij je past. Aan de hand van een bepaald aantal stellingen stel je dan vast wat volgens deze stemhulp jouw politieke voorkeur is. Ons leek het wel eens interessant om voor de gemeenteraadsverkiezingen 2018 te onderzoeken welke vragen hiervoor gebruikt worden. In deze bijdrage een eerste quick-scan.
Laatst bijgewerkt op 02-03-2018.

Achtergrond: de vragen en stellingen in een stemwijzer

Eerder hebben we al laten zien, dat je er soms goed aan doet online stemhulpen als de stemwijzer, de kieswijzer, het kieskompas en MijnStem niet kritiekloos te volgen. Stel eerst de juiste vragen: naar de makers van de stemhulp, naar de site zelf, naar de gekozen methode die ze hanteren en naar de concrete vragen die ze stellen.

→ Welke vragen je allemaal kunt stellen voorafgaand en tijdens het invullen van een online stemhulp vind je hier.

Omdat nooit alle onderwerpen kunnen worden opgenomen in een stemhulp, moeten de makers logischerwijs keuzes maken. Dit gaat soms in overleg met politieke partijen. Het nadeel van dit soort keuzes is dat ook de uitkomst nooit een volledig beeld zal geven van jouw politieke voorkeur. Het geeft alleen een beeld van jouw voorkeur gezien de gekozen onderwerpen.

Mini-onderzoek naar de vragen die gesteld worden

Gezien de mogelijke invloed van vraagkeuze op het eindresultaat (wat betreft de politieke voorkeur) en de achterliggende maatschappelijke waarde van stemhulpen, leek het ons interessant om een mini-onderzoek te doen naar de vragen die worden gesteld in de diverse online stemhulpen. Hiervoor zijn de gemeenteraadsverkiezingen namelijk uitermate geschikt omdat je een veelvoud aan stemhulpen ziet (namelijk meerdere organisaties met meerdere gemeenten).

Vraag is natuurlijk: wat is het beoordelingskader? Waarop beoordelen we nu de gebruikte vragen? We hebben het klein gehouden. Het leek ons om te beginnen wel eens interessant om vast te stellen in hoeverre je verschillende vragen terugziet. Je zou immers verwachten dat tussen stemhulpen er een verschil is (andere makers = andere keuzes) en dat er tussen gemeenten een verschil moet zijn (andere gemeente = deels andere problematiek).

Nu hebben we wel nog meer vragen maar onze startvraag was: in hoeverre zie je tussen stemwijzers verschillen? We hebben hiertoe de vragen van meerdere stemhulpen geanalyseerd. Zie voor de gebruikte data / vragen hieronder (want let op: we zijn verre van representatief / volledig; n = 6).

Conclusie gebruikte vragen

Wat na een korte scan opvalt:

De drie grote online stemhulpen (de Stemwijzer van ProDemos, het Kieskompas en MijnStem) gebruiken bij dezelfde gemeente enkel van elkaar afwijkende stellingen / vragen.
Tussen de vragen van dezelfde stemhulp maar bij verschillende gemeenten zie je bij twee van de drie grote stemhulpen enkel verschillen. Er worden geen vragen hergebruikt. Uitzondering hierop is MijnStem (terugkerend zijn bijvoorbeeld de vragen "Cameratoezicht uitbreiden" en "Subsidies voor kunst en cultuur verminderen").
Een aantal onderwerpen komt vanzelfsprekend wel in meerdere stemhulpen terug (milieuzones, koopzondagen, cameratoezicht, evenementenbeleid). Toch verschillen alle vragen die gesteld worden uiteindelijk wel:

Een aanwijsbaar verschil is het wel of niet opnemen van de consequenties in de vraag. Vergelijk een vraag als "Er moet meer cameratoezicht komen." (Stemwijzer Amsterdam) versus "Er moet meer cameratoezicht komen, ook al gaat dat ten koste van de privacy." (Kieskompas Amsterdam). Een vergelijkbaar voorbeeld - in dezelfde stemwijzers - zie je in de vragen naar Schiphol. Interessant zou zijn om te onderzoeken of dit tot andere antwoorden leidt.
Soms wordt in plaats van een inhoudelijke keuze gevraagd naar het te kiezen besluitvormingsproces. Vergelijk bovenstaande vragen over cameratoezicht met de vraag in de stemwijzer van Kampen: "De gemeente moet laten onderzoeken op welke plaatsen cameratoezicht nodig is."
Ook kan er overeenstemming zijn qua onderwerp (toerisme) maar is de insteek van de vraag anders. Vergelijk de vraag "Amsterdam moet stoppen met het werven van toeristen." (Stemwijzer Amsterdam) versus "Het toerisme moet worden teruggedrongen, ook al gaan daardoor banen verloren." (Kieskompas Amsterdam).

Het aantal vragen dat enkel voor de desbetreffende gemeente zou kunnen opgaan, ligt tussen de 2 à 4 vragen. Een typerend voorbeeld van zo'n vraag is: "Het raster rond het dorp Epe om zwijnen te weren moet worden afgebroken." (Kieskompas, Epe)
Qua vorm betreffen het natuurlijk keuzevragen: de gebruiker kan kiezen tussen meerdere opties. Het aantal antwoordopties verschilt wel per stemwijzer. Bij de officiële Stemwijzer zijn de keuzes: Eens, Geen van beide, Oneens, Sla deze vraag over; bij het Kieskompas is dit Helemaal mee eens, mee eens, neutraal, niet mee eens, helemaal niet mee eens, geen mening. De stemhulp MijnStem maakt gebruikt van een schuifbalkje (een slider) en impliceert hiermee dat er 16 antwoordopties zijn (tussen helemaal eens en helemaal oneens).
De vragen van StemHulp zijn opvallend kort geformuleerd. Neem de vraag: "Cameratoezicht uitbreiden" (MijnStem Den Haag). Ook afwijkend zijn keuzevragen met twee inhoudelijke opties. Een voorbeeld: "Maak een keuze. Prioriteit geven aan: vrije sectorwoningen - sociale huurwoningen". Ook opvallend: de vraag direct overslaan is bij deze MijnStem niet mogelijk.
Soms wordt een dubbele vraag gesteld. Neem de vraag in de stemwijzer van Kampen: "Kinderen moeten tijdens schooltijd met de hele klas zwemles krijgen. De gemeente moet de lessen en het vervoer betalen."

Data: de vragen van de onderzochte stemhulpen

Stemwijzer Amsterdam

Amsterdam moet stoppen met het werven van toeristen.
Mensen in de bijstand moeten als tegenprestatie vrijwilligerswerk doen.
Het aandeel sociale huurwoningen in nieuwbouw moet groter worden.
Het moet gemakkelijker worden om in Amsterdam een referendum te houden.
Amsterdam moet raamprostitutie verbieden.
Er moeten meer ‘brede’ middelbare scholen komen die zich richten op alle niveaus, van vmbo tot en met vwo.
Amsterdam moet een proef doen met de invoering van het basisinkomen.
Amsterdam moet zich verzetten tegen verdere groei van Schiphol Airport.
Er moet meer cameratoezicht komen.
Er moet een milieuzone komen voor heel Amsterdam om vervuilende auto’s te weren.
De gemeente moet zelf de thuiszorg (hulp in de huishouding) uitvoeren.
Bestaande volkstuinparken mogen niet worden bebouwd.
Het moet makkelijker worden om bij te verdienen naast een bijstandsuitkering.
De gemeente moet de verhuur van hele woningen (via websites als Airbnb) verbieden.
Salafistische organisaties mogen geen subsidie van de gemeente krijgen.
De binnenstad van Amsterdam moet autovrij worden.
De stadsdeelcommissies moeten eigen middelen en bevoegdheden krijgen voor inrichting van de openbare ruimte.
Amsterdam moet de erfpacht van de grond volledig afschaffen.
Straten die zijn vernoemd naar mensen die betrokken waren bij het kolonialisme moeten een andere naam krijgen.
Het aantal coffeeshops moet drastisch worden verminderd.
Amsterdam moet stoppen met regelingen voor uitgeprocedeerde asielzoekers.
De liggelden voor boten in de Amsterdamse grachten moeten fors omhoog.
Bij de toewijzing van sociale huurwoningen moeten verpleegkundigen, politieagenten en docenten voorrang krijgen boven asielzoekers met een verblijfsvergunning.
Er moeten veel meer gesubsidieerde banen komen voor langdurig werklozen.
Er mogen in Amsterdam geen nieuwe moskeeën bij komen.
De gemeente moet evenementen met dieren verbieden.
Er mag meer preventief gefouilleerd worden in Amsterdam.
Gebouwen op eigen grond moeten onder een hoger ozb-tarief vallen dan gebouwen op erfpachtgrond.
De gemeente moet zich inzetten voor het doortrekken van de Noord/Zuidlijn naar Schiphol.
Amsterdammers moeten hun burgemeester rechtstreeks kunnen kiezen.

Kieskompas Amsterdam

Amsterdammers moeten voorrang krijgen op de Amsterdamse woningmarkt.
Agenten mogen een hoofddoek dragen als ze aan het werk zijn.
Winkeliers mogen zelf bepalen wanneer ze open zijn, ook 's nachts.
Amsterdam moet mensen met een bijstanduitkering verplichten een tegenprestatie te leveren aan de samenleving?
Voor milieumaatregelen mogen de lokale lasten stijgen.
Om mensen met radicale ideeën op te sporen, mag de gemeente gegevens van inwoners verzamelen en aan elkaar koppelen.
Ouders mogen zelf beplen naar welke school hun kind gaat, ook al leidt dat tot zwarte en witte scholen.
De gemeente moet meebetalen aan meer oplaadpalen voor elektrische auto's.
Amsterdamse straten en monumenten mogen geen naam hebben die herinnert aan het koloniale verleden.
Er moeten meer sociale huurwoningen worden gebouwd in Amsterdam.
Personen uit sociale groepen waarvan de politie denkt dat ze voor meer problemen zorgen, mogen vaker preventief gefouilleerd worden.
Inwoners die meer restafval aanbieden, moeten ook meer betalen.
De grond onder woningen moet eigendom van de bewoner worden (afschaffen erfpacht), ook al loopt de gemeente hierdoor inkomsten mis.
De gemeente moet extra geld investeren in meer ruimtes voor kunstenaars.
Amsterdam mag meer statushouders opvangen dan door het Rijk is opgelegd.
Om meer banen te creëren mag Schiphol uitbreiden, ook al leidt dat tot meer overlast.
Auto's moeten zoveel mogelijk uit het centrum van Amsterdam worden geweerd.
Om mensen op te sporen die vrouwen intimideren op straat, mogen 'lokvrouwen' worden ingezet.
De gemeente moet meer geld uittrekken voor buurthuizen, in plaats van voor een harde aanpak van hangjongeren.
Afval moet beter gescheiden worden, ook al gaat hierdoor de afvalstoffenheffing omhoog.
Om sociale voorzieningen in stand te houden mag de OZB (de belastnig op huisbezit) worden verhoogd.
Om te zorgen dat de werknemers van de gemeente een betere afspiegeling van de samenleving vormen, moet de gemeente meer mensen aannemen met een andere etnische achtergrond.
Bij nieuwbouwprojecten in de stad mag geen groen verdwijnen.
De gemeente mag geld uitgeven om buitenlandse bedrijven naar Amsterdam te halen.
Om te zorgen dat meer mensen van het openbaar vervoer gebruik gaan maken, moeten de parkeertarieven worden verhoogd.
De bouw van hotels moet worden gestopt, ook als de gemeente daarvoor een schadevergoeding moet betalen.
De gemeente moet schulden van inwoners tijdelijk kunnen overnemen om boetes te voorkomen.
De gemeente Amsterdam moet meebetalen aan de bouw van studentenwoningen.
Er moet meer cameratoezicht komen, ook al gaat dat ten koste van de privacy.
Het toerisme moet worden teruggedrongen, ook al gaan daardoor banen verloren.

Stemwijzer Kampen

Er moet een tweede Zuiderzeehaven komen.
Bij nieuwe plannen moet de gemeente de inwoners vanaf het begin laten meebeslissen.
Evenementen in de buitenlucht moeten altijd voor 23.00 uur afgelopen zijn.
Supermarkten mogen op zondag open zijn.
Bij bepaalde gelegenheden mag de regenboogvlag op het gemeentehuis gehesen worden. De regenboogvlag is een symbool voor de emancipatie van homo's, lesbiennes en andere seksuele minderheden.
De gemeente moet laten onderzoeken op welke plaatsen cameratoezicht nodig is.
Iedere gemeente krijgt geld van het Rijk voor zorg. Als dit geld te snel opraakt, mag de gemeente wachtlijsten invoeren.
In de binnenstad van Kampen hoeven bedrijven geen belasting te betalen voor terrassen, uithangborden en dergelijke (precariobelasting).
Bestaande bedrijven voor intensieve veeteelt mogen niet uitbreiden.
De gemeente moet iedere raadsperiode laten onderzoeken of de raadsleden, burgemeester, wethouders en ambtenaren eerlijk en betrouwbaar zijn.
Meer mensen moeten in aanmerking komen voor hulp bij armoede, door de inkomensgrens te verschuiven van 110% naar 120% van de bijstandsnorm.
De gemeente moet haar inkopen voor zover mogelijk bij lokale bedrijven doen, ook als dat duurder is.
De gemeente moet geld uitgeven aan een programma om echtscheidingen te voorkomen.
Kinderen moeten tijdens schooltijd met de hele klas zwemles krijgen. De gemeente moet de lessen en het vervoer betalen.
De hondenbelasting moet flink omlaag.
Iedere inwoner van de gemeente moet zorg kunnen krijgen van een organisatie die past bij zijn/haar geloof.
Er moet een museum over de geschiedenis van Kampen komen, met de IJsselkogge als middelpunt. Dit mag de gemeente veel geld kosten.
Zolang er leegstand is op bestaande bedrijventerreinen, mogen er geen nieuwe bedrijventerreinen gebouwd worden.
In de komende jaren moeten er in de gemeente Kampen vooral woningen voor middeninkomens gebouwd worden, ook als dat betekent dat andere groepen dan langer op een woning moeten wachten.
In de gemeente Kampen mag alleen nog energieneutraal gebouwd worden.
De gemeente moet zorgen dat op Kampereiland de koeien in de wei blijven, zelfs als de gemeente daardoor inkomsten misloopt.
Commerciële evenementen met maximaal 100 bezoekers mogen zonder vergunning gehouden worden.
Schoon vervoer moet meer ruimte krijgen, ook als dit ten koste gaat van de bereikbaarheid per auto.
Als inwoners een plan voor de gemeente hebben, moet de gemeente hen zoveel mogelijk ondersteunen. De initiatiefnemers houden zelf de leiding over de uitvoering.
Mensen die niets terug doen voor hun bijstandsuitkering, moeten minder geld krijgen.
Het aantal parkeerplaatsen bij treinstation Kampen (IJsselmuiden) moet flink worden uitgebreid.
In de komende jaren moeten er in de gemeente Kampen veel sociale huurwoningen extra gebouwd worden.
De gemeente moet nieuwkomers uitnodigen voor een dag met informatie over de geschiedenis en cultuur van de gemeente Kampen.
Het dorp Reeve moet gebouwd worden.
De coffeeshop in Kampen moet sluiten.

Kieskompas Epe

In de gemeente Epe mogen windmolens komen.
Godsdienstles moet op elke school gegeven worden.
Het raster rond het dorp Epe om zwijnen te weren moet worden afgebroken.
De gemeente moet minder geld uitgeven aan samenwerking in de regio, en meer aan de eigen gemeente.
De gemeente mag alleen nog biologische landbouwbedrijven toelaten.
Er moet meer geïnvesteerd worden in kunst en cultuur.
Alleen mensen die het Nederlands beheersen mogen een uitkering krijgen.
Nieuwe woningen mgoen alleen nog energieneutraal worden gebouwd, ook als dat duurder is.
De gemeente Epe moet meebetalen aan een busverbinding tussen Epe en Nunspeet.
In plaats van preventie moet er meer geld naar een harde aanpak van overlast.
De grijze containers voor restafval moeten vervangen worden door ondergrondse afvalcontainers in de wijk.
Om de winkelgebieden in de dorpen aantrekkelijk te houden, mogen nieuwe winkels alleen nog in de kernen komen.
Alle kernen in de gemeente moeten autoluw worden.
Bewoners met een laag inkomen moeten worden gespreid over de wijken.
Om de veiligheid te bevorderen, moet de gemeente meer geld uittrekken voor buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA's) op straat.
Er moeten blauwe zones komen waar alleen nog tijdelijk mag worden geparkeerd.
Er moet meer geld naar armoedebestrijding, ook als de lokale belastingen daarvoor omhoog moeten.
De gemeente moet investeren in snelfietspaden.
Financiële meevallers moeten direct voor lastenverlichting ingezet worden.
Mensen die zonnepanelen willen plaatsen, moeten subsidie krijgen van de gemeente.
Intensieve veehouderijen moeten verder kunnen uitbreiden.
De gemeente mag bezuinigen op subsidies aan verenigingen.
Er mogen meer bedrijven zich vestigen in buitengebied, ook al gaat dat ten koste van groen.
De gemeente moet scholen verplichten samen te werken om kosten te besparen.
Werklozen boven de 60 jaar moeten worden vrijgesteld van de sollicitatieplicht.
Er mogen meer toeristische voorzieningen komen, ook al gaat dit ten koste van de natuur.
In elk dorp moet een openbare basisschool blijven, ook al moet de gemeente hiervoor betalen.
Winkel moeten gesloten blijven op zondag.
Alle mensen die permanent in een vakantiehuis leven moeten verhuizen, ook als zij daar al lang wonen.
Er moet extra geld naar nieuwe evenementen voor jongeren.

MijnStem Den Haag

Cameratoezicht uitbreiden
Het aantal coffeeshops verminderen
Subsidies voor kunst en cultuur verminderen
Afschaffen eigen bijdrage voor dagbesteding en begeleiding
Alleen nieuwbouw van energieneutrale woningen toestaan
De erfpacht afschaffen
Als gemeente genderneutraal communiceren
Horeca zelf de openingstijden laten bepalen
Huiswerkbegeleiding voor alle kinderen bekostigen
Meer geld besteden aan stadsmarketing
Openbaar vervoer gratis maken voor schoolklassen tijdens schooltijd
De onroerendezaakbelasting (OZB) verlagen
Tweede parkeervergunning per huishouden duurder maken
Meer geld vrijmaken voor het openen van kleine politieposten
Sluiten prostitutiezone in Doubletstraat en Geleenstraat
Een referendum houden bij belangrijke besluiten
Schoolzwemmen bekostigen vanuit gemeente
Maak een keuze. Prioriteit geven aan: vrije sectorwoningen - sociale huurwoningen
Anoniem solliciteren invoeren voor werk bij de gemeente Den Haag
Verbod op het opsplitsen van huizen tot studentenkamers in woonwijken
Mensen met een uitkering verplichten tot een tegenprestatie
Een tramlijn over de Westduinweg aanleggen
Meer vuurwerkvrije zones aanwijzen
Experimenteren met wietteelt onder toezicht van de gemeente
Aandelen Eneco alsnog verkopen
Maak een keuze. In het verkeersbeleid voorrang geven aan: auto - fiets

MijnStem Apeldoorn

Cameratoezicht uitbreiden
Het Caterplein aanpassen tot een groot evenemententerrein
Afvalbakken zonder extra kosten beschikbaar stellen
Als gemeente experimenteren met een basisinkomen
Geen nieuwe bedrijventerreinen in Apeldoorn toestaan
Subsidies voor kunst en cultuur verminderen
Maak een keuze: nieuwbouw realiseren binnen de ring - over de A1 (Beekbergsebroek)
Regels voor evenementenvergunningen versoepelen
Intensieve veehouderij tegengaan
Lokale lasten verlagen
Een milieuzone invoeren in het centrum
Musea een dag in de week gratis openstellen
Geen vergunningen verlenen voor nieuwbouw in het landelijk gebied
Horeca zelf de openingstijden laten bepalen
Gratis parkeren bij het ziekenhuis invoeren
Een referendum houden bij belangrijke besluiten
Maak een keuze. Prioriteit geven aan: vrije sector woningen - sociale huurwoningen
Financiële overschotten van sociale voorzieningen niet gebruiken voor andere doelen
Gratis sportlessen aanbieden aan kinderen onder de 12 jaar
Subsidie verstrekken voor het energiezuinig maken van woningen
Meer geld vrijmaken voor de aanpak van verkeersproblemen in Apeldoorn-West
Subsidies verstrekken aan bedrijven die werkervaringsplekken bieden aan jongeren
Experimenteren met wietteelt onder toezicht van de gemeente
De bouw van meer windmolens in de gemeente toestaan
Om de kwaliteit van de zorg in stand te houden lokale lasten laten stijgen
Geen exotische dieren in kinderboerderijen toestaan