Het is altijd intrigerend om te zien hoe snel mensen de stemwijzer (of een stemhulp, kieswijzer, kieskompas e.d.) kunnen invullen 😕. De vraag is namelijk of dit wel mogelijk is. Ons lukt dit in ieder geval nooit. Want iedere stemwijzer roept vragen op. Zaken waar je nieuwsgierig naar kunt zijn. Zaken die je eigenlijk eerst zou moeten weten voordat je een antwoord geeft op een vraag in de stemwijzer. Voordat je de stemwijzer volgt. Hoezo voor óf tegen?

Laatst bijgewerkt op 21-02-2021
Weer actueel: oktober 2023


De kunst van het stellen van vragen en doorvragen


Het probleem van veel stemwijzers

Stemwijzers kennen diverse problemen. Laten we drie belangrijke punten noemen.

Het is om te beginnen voor makers van stemwijzers vaak onmogelijk om een actuele kwestie of discussie samen te vatten in één vraag. Eigenlijk kun je stemwijzers dan ook beter "in-beginsel-stemwijzers" noemen: ze vragen niet naar wat je vindt, maar wat jij in beginsel vindt.


Een voorbeeld. Stel dat aan je wordt gevraagd of je voor een maatschappelijke stage voor jongeren bent. Misschien vind je dit in het algemeen wel een goed idee. Maar misschien weer minder goed als zo'n stage twee jaar zou duren. En ook niet als het een week zou duren. Een ook niet als het heel veel geld kost. Of als ... et cetera. Met andere woorden: afhankelijk van hoe iets concreet geregeld gaat worden, zal het standpunt dat je intuïtief misschien had heel anders kunnen worden. Eigenlijk zou je hier naar moeten vragen.


Daarnaast moeten makers van stemwijzers kiezen welke onderwerpen ze willen opnemen in kieswijzers. Niet zelden gaat dit zelfs in overleg met de politieke partijen die betrokken zijn. Dit kan tot gevolg hebben dat onderwerpen die voor jou belangrijk zijn niet opgenomen zijn.

Tot slot vind je op internet steeds meer kieswijzers, die afkomstig zijn organisaties die een belang hebben bij wat jij kiest. Dit resulteert niet zelden in suggestieve vragen of het uitsluiten van vragen.


Het advies: neem niet direct het oordeel van de stemwijzer over

Maar wees dus echt WIJZER en stel eerst goede vragen.

In deze bijdrage zullen we je laten zien welke standaardvragen je op basis van de literatuur en volgens onze leerlingen en studenten beter kunt stellen bij een stemwijzer. Wij zullen vervolgens als voorbeeld drie vragen uit een stemwijzer uitwerken en je de concrete positief-kritische vragen geven die volgen uit deze standaardvragen.

We beginnen echter eerst met wat algemene vragen die de achtergrond van een stemwijzer raken. Onze ervaring is dat niet iedereen dit soort algemene vragen stelt maar direct begint met invullen. Jij ook? De vraag is of je dit moet doen. Want hoe betrouwbaar is de stemwijzer, kieswijzer, kieshulp e.d. die je gebruikt?

En zoals gewoonlijk: verwacht geen antwoorden (die zijn er al, ken je al of mag je zelf verder uitzoeken 😚). Het gaat ons enkel om de vragen. Die je hopelijk helpen de stemwijzer nog beter in te vullen.


VRAGEN OVER DE STEMWIJZER / KIESWIJZER ZELF

1. VRAGEN OVER DE MAKER

  • Wie heeft de stemwijzer, kieswijzer, kieshulp of wat je ook voor je hebt eigenlijk gemaakt?
  • Wat is het doel van deze organisatie?
  • Wat voor een soort organisatie is het? (nv, bv, stichting, ...)
  • Wat doen ze nog meer?
  • Wie werken er (en wat is hun achtergrond)?
  • Hoe worden ze gefinancierd? (neem dit signaal)
  • Is de organisatie onafhankelijk? Onpartijdig? Politiek onbevoordeeld?
  • Is er commentaar op deze organisatie?
  • Is er iets van toezicht (nodig) op deze organisatie? 

2. VRAGEN OVER DE SITE


3. VRAGEN OVER DE INHOUD / GEKOZEN METHODE

  • Welke partijen doen mee en welke niet (en waarom niet)? (neem dit signaal)
  • Waar zijn de standpunten van de partijen op gebaseerd? Alleen het verkiezingsprogramma? Ook op uitspraken van lijsttrekkers? Zijn ook keuzes uit eerdere jaren meegenomen? Hebben de politieke partijen zeggenschap gehad over de inhoud? Is er vooroverleg geweest?
  • In hoeverre houdt de stemwijzer rekening met harde standpunten (niet-onderhandelbaar) en minder harde standpunten?
  • Hoe volledig is de stemwijzer? Kun je uit dit aantal vragen zo'n conclusie wel trekken? Hoe pakken andere kieswijzer/stemwijzers het eigenlijk aan? Waarin verschilt hun aanpak met de stemwijzer?
  • Wat is het verschil tussen de verschillende antwoord-mogelijkheden? Kun jij bijvoorbeeld uitleggen wat het verschil is tussen de antwoordmogelijkheden "Sla deze vraag over" en "Geen van beide" en wat de gevolgen zijn voor de eindconclusie?


VRAGEN PER VRAAG IN DE STEMWIJZER

BIJ IEDERE VRAAG IN HET ALGEMEEN

Als je kijkt op welke wijze je kritisch kunt doorvragen en dat beziet in het licht van de verschillende kennissoorten die er zijn, zijn de volgende vragen wel bij iedere vraag in een stemwijzer te stellen:
  • Waarom zou de politiek dit sowieso moeten aanpakken? Wat willen voorstanders bereiken? Wat vooronderstellen ze met de vraag? Wat is het probleem dan? 
  • Wat zullen tegenstanders vinden: hebben ze redenen om het geen probeem te vinden? Zullen ze het probleem niet erkennen?
  • Vind ik dit zelf eigenlijk wel een probleem? Vind ik dat dit probleem aangepakt zou moeten worden?
  • Waarom is dit een probleem? Wat is de verklaring voor wat nu speelt?
  • In hoeverre wordt de oplossing wetenschappelijk / met feiten onderbouwd? Hebben we dit al eerder gedaan? Of zijn er andere landen die het bijvoorbeeld al wel hebben? Wat zijn hun ervaringen? Kortom: in hoeverre kunnen we voorspellen of de oplossing werkt? Hoe zeker is dit?
  • Want wat zijn de bijkomende positieve gevolgen als je dit zou doen? Wat zijn de voordelen?
  • En wat zijn de nadelen? In hoeverre zullen ergens anders nieuwe problemen zich voordoen? (verschuiven van problemen) Niet onbelangrijk: is het probleem inderdaad op te lossen als voorgesteld of moeten er ook andere zaken geregeld worden (waar je mogelijk op tegen bent). Soms ook: hoe gaat bijvoorbeeld gehandhaafd worden en wat gebeurt er als iemand zich niet aan het voorstel / de nieuwe regel houdt? (zie ook het laatste punt)
  • Zijn er - gezien de nadelen - alternatieven?
  • Wat vind ik zelf van deze alternatieven? Vind ik ook dat er betere oplossingsmogelijkheden zijn?
  • Wat vinden de betrokkenen er zelf van? Wat zullen de mensen vinden die het voorstel aangaat? Stel ik zou zelf in die situatie zitten; wat zou ik dan vinden?
  • Welke toelichting geven de politieke partijen? Sterker, geven ze wel een toelichting? Staat hier enkel een herhaling van het standpunt? Of geven ze hier een onderbouwing met redenen? Of, nog beter, geven ze aan hoe ze iets gaan aanpakken?

Omdat dit misschien nog wat abstract is, zal ik van een oude stemwijzer een drietal vragen als voorbeeld uitwerken.

VOORBEELDEN VAN CONCRETE VRAGEN



VRAAG 1 Er moet een bindend referendum komen, waarmee burgers door het parlement aangenomen wetten kunnen tegenhouden.
  • Wat is het probleem met het huidige wetgevingsproces dan?
  • Op welke andere manieren kan dit probleem opgelost worden? Zijn hier voorbeelden van te vinden in de praktijk? Speelt dit probleem alleen in Nederland? Waarom eigenlijk / niet?
  • Wat wordt bedoeld met bindend? Betekent dit dan dat de hele wet wordt tegengehouden? Mag de wet daarna nogmaals worden ingediend maar dan met een kleine wijziging? Wat zullen de gevolgen in het algemeen zijn als een wet kan worden tegengehouden? Valt te voorspellen dat politici hun gedrag weer gaan aanpassen als ze weten dat er een bindend referenda komt? En wat betekent dit weer voor het wetgevingsproces?
  • Wanneer kun je spreken over tegenhouden? Bij gewone meerderheid van stemmen? Bij gekwalificeerde meerderheid van stemmen?
  • Wanneer komt er dan zo'n bindend referendum? Moeten er handtekeningen worden verzameld? Of wordt bedoeld referenda voor alle wetten?
  • Wie zijn die burgers: ik neem aan alle volwassenen?
  • Wat zijn ervaringen in andere landen met bindende referenda?
  

VRAAG 2 Er moet een maatschappelijke dienstplicht voor jongeren komen. Zij kunnen dan dienen in het leger, bij de politie of in de zorg. 
  • Wat is het probleem met onze jongeren dan?
  • Kan dit probleem niet op een andere manier worden aangepakt? Is dit probleem sowieso zo groot dat dit aangepakt moet worden?
  • Wat wordt bedoeld met dienen in het leger, bij de politie of in de zorg? Wat moeten deze jongeren dan precies doen?
  • Aan welke termijn moet worden gedacht?
  • Stel deze jongeren gaan aan de slag: gaan ze dan geen werk verrichten die nu door professionals worden gedaan? M.a.w. gaat de kwaliteit van het leger, de politie en de zorg hier niet van achteruit?
  • Hoe denkt het leger, de politie en de zorg zelf over dit idee?
  • Stel deze jongeren gaan aan de slag: gaat dit niet ten koste van mensen die nu een betaalde baan hebben in deze sectoren?
  • Wie zijn deze jongeren? Welke leeftijd? Wat vinden zij er eigenlijk van? En wat is de visie van mensen werkzaam bij het leger, bij de politie of in de zorg?
  • Worden er ook uitzonderingen gemaakt? Mogen de jongeren zelf kiezen waar ze willen werken?
  • Zijn er landen die zo'n maatschappelijke stage al hebben? Wat zijn hun ervaringen? Is hier ooit onderzoek naar gedaan?


VRAAG 3 Om discriminatie op basis van de naam te voorkomen, moet anoniem solliciteren bij de overheid en bij openbare instellingen de regel worden.
  • Wat is het probleem met de huidige manier van solliciteren dan? Gaat het alleen over discriminatie op basis van naam of gaat dit over een groter probleem?
  • Is dit echt een dermate groot probleem dat de wijze van solliciteren overal moeten worden aangepast?
  • Komt dit probleem voort uit de wijze van solliciteren? Als dit niet zo is, waarom wordt dit probleem niet aangepakt? Zijn er andere manieren om discriminatie te voorkomen?
  • In hoeverre is wetenschappelijk onderbouwd dat anoniem solliciteren werkt? Zijn er al ervaringen opgedaan met anoniem solliciteren? Bijvoorbeeld in andere landen?
  • Wat zijn de (bijkomende) voordelen en nadelen van deze aanpak? Is dit niet meer een verschuiving van het probleem (namelijk dat in een latere fase gediscrimineerd wordt)?
  • Expliciet wordt gesproken over dat het de regel zou moeten worden. Wanneer zou hiervan afgeweken moeten worden dan? Waarom zou dit een goede reden zijn om van de plicht anoniem te laten solliciteren af te wijken? En andersom: waarom gaat deze uitzondering niet voor iedereen op?
  • Wat vinden mensen die gediscrimineerd worden eigenlijk van dit voorstel? Vinden ze dit positief of zien ze graag andere oplossingen? Stel ik zou zelf gediscrimineerd worden; wat vind ik dan van het voorstel?

Veel succes met invullen! Mis ik ondertussen vragen? Ik hoor het graag.