De kunst van het stellen van vragen als docent / leerkracht (tips en voorbeelden)

Leerkrachten en docenten bepalen, samen met hun leerlingen en studenten, natuurlijk in grote mate de kwaliteit van lessen, colleges en/of trainingen. En hoe enthousiast dit ook gebeurt, dit vraagt om meer dan eenzijdige kennisoverdracht. Goede docenten verstaan ook de kunst van het stellen van vragen. Of zoals wel wordt afgeleid uit de principes van de bekende onderwijsonderzoeker Barak Rosenshine: effectief bevragen is de kern van goede instructie. Nu zijn over het stellen van vragen tijdens lessen veel geweldige, toegankelijke artikelen geschreven. Op onderstaand lijstje houden we bij wat we lazen, wetenschappelijk lijkt te zijn onderbouwd en/of ons inspireerde. Tips zijn altijd welkom.
Bijgewerkt: 17-08-2025 (linkjes bijgewerkt en verwijzing naar Rosenshine)

OVERZICHT

Inleiding: de docent / leerkracht die tijdens een les vragen stelt

De kunst van het stellen van vragen voor docenten / leerkrachten

De kunst van het stellen van vragen tijdens lessen als docent / leerkracht in het algemeen:

1. Het stellen van de vraag
2. Het ruimte geven voor een antwoord
3. Het doorspelen van vragen
4. Doorvragen

De kunst van het stellen van vragen als docent tijdens specifieke leeractiviteiten:

1. Het tonen van betrokkenheid
2. Het activeren van voorkennis
3. Het toetsen of de stof is aangekomen (met name op begrip en inzicht)
4. Het stimuleren om kennis toe te passen
5. Het aanzetten tot hogere-orde denken / denkvaardigheden
6. Het laten reflecteren van de de student / leerling op zijn eigen leerproces
7. Het evalueren van lessen

De docent en leerkracht als vragensteller

Het is een uitstervend "ras": de docenten en leerkrachten die tijdens hun lessen enkel gericht zijn op eenzijdige kennisoverdracht. De docenten die als expert in een bepaald vakgebied ervan genieten om uren achter elkaar uit te leggen hoe iets werkt of te vertellen over wat is. De hooggeleerde professor die voor een grote groep studenten een hoorcollege geeft; het is een treffend voorbeeld. Dit zie je (gelukkig) steeds minder.

Hiervoor zijn een aantal redenen:

• Werkt niet/nauwelijks. Ten eerste laten alle onderzoeken zien dat het eenzijdig overdragen van kennis vaak niet tot nauwelijks werkt.
• Inefficiënt. Daarnaast zie je dat als het al zou werken dat het vaak vrij inefficiënt is. Als een docent pas bij de toets inziet in hoeverre een leerling of student het begrepen heeft, is er geen ruimte meer in het leerproces van de studenten of leerlingen in te grijpen.
• Betere alternatieven. Tot slot zie je een beweging naar andere online vormen van kennisoverdracht. Slimme webpagina´s, weblectures, AI en/of MOOC´s nemen de rol van dit soort docenten over.

 
Het gevolg: onderwijs is interactiever geworden. Van docenten en leerkrachten wordt gevraagd dat ze studenten en leerlingen bij de les betrekken. Van passief naar actief lesgeven. Juist omdat dit meer effectief lijkt te zijn. Dit valt ook wel te beredeneren. Je kunt immers een uur lang kennis spuien, maar als je leerling of student na 5 minuten al is afgehaakt, zal deze niets meer leren. 

En de manier om lessen interactief en effectief te maken, is natuurlijk door het stellen van vragen. 

(zie bijvoorbeeld ook deze bijdrage van Paul Kirschner over Wat Maakt een Topleraar? Door gebruik te maken van de soorten vragen die je kunt inzetten kun je het leren vergemakkelijken, verrijken en verdiepen.)

De praktijk laat echter twee problemen zien. Het goed stellen van vragen is lastig. En het stellen van goede vragen is lastig.

Daarom lijkt het ons wel een aardig idee om op deze pagina bij te gaan houden hoe je als docent / leerkracht tijdens een les beter(e) vragen kunt stellen aan leerlingen of studenten. Bijvoorbeeld tijdens een onderwijsvraaggesprek. Met vraagtips en vraagtechnieken van onszelf of met linkjes naar andere artikelen. Hopelijk ontstaat hierdoor een interessant totaaloverzicht over de kunst van het stellen van vragen als docent / leerkracht. Niet qua toetsen maar tijdens de lessen.

Heb je geen tijd om alles te lezen? Dan raden we je hoofdstuk 2 uit het boek De principes van Rosenshine van Tom Sherrington aan. Het boek is uitgegeven bij Teleos Uitgevers (een vertaling door Hilly Drok en René Kneyber) en is hier te koop. Het tweede hoofdstuk is hier als preview in te zien en geeft al diverse goede tips aan leerkrachten als het gaat om het stellen van vragen.

Om tot een goede lijst te komen, maken wij voor onze lijst tweedeling. Ten eerste vind je hieronder artikelen die gaan over het stellen van vragen in het algemeen (verdeeld over de verschillende fases die je als docent kunt onderscheiden). Vervolgens vind je vraagtips en vraagtechnieken die hebben te maken met specifieke taken en (leer)activiteiten. Sommige vragen en vraagactiviteiten zijn daarbij meer gericht op het verwerven van kennis; andere meer op groepsdiscussies en maatschappelijke vorming en debat.

Het stellen van goede vragen aan leerlingen en studenten tijdens lessen 

I. De kunst van het stellen van vragen tijdens lessen in het algemeen

1. Het stellen van een vraag

• Stel soms ook gesloten vragen: 
• Stel een gesloten vraag om de leerling / studenten te dwingen positie te kiezen (om vervolgens door te vragen).
•  Stel meerdere gesloten vragen om vast te stellen waarover de mening binnen een groep verdeeld is.
• Bereid je vragen voor:
• Denk vooraf na over de verschillende vraagstrategieën die er zijn (leestip). 
• In voorbereiding op een discussie.
• In relatie tot je werkvorm en de kennis die je wilt bevragen.
• Vijf manieren om studenten / leerlingen aan te moedigen zelf vragen te stellen. 
• Pas op met het gebruik van onderwijs-woorden in je vragen die leerlingen niet snappen (die bijvoorbeeld afkomstig zijn uit de taxonomie van Bloom) 
• Achterhaal waar leerlingen nieuwsgierig naar zijn: de "Ik vraag me af ..."-vraag ("I wonder-questions")
• Vraag je leerlingen / studenten om hulp t.a.v. zaken waar jij mee zit (net zoals ouders eigenlijk zouden moeten doen).

2. Ruimte geven voor een antwoord

• Waarom je soms zelfs minuten kunt wachten op een antwoord op een vraag (om het leren te bevorderen).
• Noem niet te snel de naam van de student / leerling die de vraag moet beantwoorden.
• Wacht niet alleen langer tussen je vraag en het antwoord ("wait time 1") maar wacht ook nog even na het horen van het antwoord ("wait time 2"). Het hele wachten kun je ook voorkomen door leerlingen eerst in duo's de vraag te laten beantwoorden.  

3. Het doorspelen van vragen

• Neem zogenaamde 'Accountability measures': weet een leerling het antwoord niet; geef aan dat je later nogmaals terugkomt met dezelfde vraag (en andere manieren om leerlingen actief aan het denken te zetten).

4. Doorvragen

• De kunst van het doorvragen: de beste manieren om door te vragen.
• Ga niet (herhaald) uitleggen wat de juiste procedure / aanpak is (dus hoe het wel moet) en ga niet steeds zeggen wat goed is gegaan maar haal oude kennis op, laat je leerlingen fouten maken ("fouten maken mag") en vraag door op wat fout ging en laat leerlingen elkaar daar op bevragen.

II. De kunst van het stellen van vragen stellen tijdens specifieke leeractiviteiten / activiteiten:

1. Het tonen van betrokkenheid

• Stel niet direct vragen maar maak eerst een gemeend compliment.
• Begin niet direct met de inhoud maar vraag leerlingen hoe het met ze is of hoe hun dag is tot nu toe.
• Dit kan onder andere door gebruik te maken van check-ins (en deze vragen).
• Stel tijdens het opnemen van aanwezigheid ook vragen (en maak dit dus onderdeel van je lesplan).

2. Het activeren van voorkennis

• Een overzicht van diverse werkvormen (met vragen) om voorkennis te activeren.
• Gebruik de Connect, Extend, Challenge-techniek en stel ook achteraf vragen. Bijvoorbeeld deze drie vragen (om nieuwe kennis beter te laten landen met bestaande voorkennis). 

3. Het toetsen of de stof aankomt (met name begrip en inzicht)

• Zeven effectieve vraagtechnieken voor docenten / leerkrachten (bron: Teacherhead)
• Stel vragen om kennis terug te halen. Belangrijk: laat leerlingen ook antwoorden! En stel niet te veel en/of te lastige vragen (bron: Sciencedaily).   
• Stel de juiste vragen om leerlingen / studenten stof terug te laten halen (zich te herinneren). De wetenschap laat zien dat dit een van de betere methodes is om een leerling / student voor een langere termijn kennis op te laten nemen (interessant blog an sich: learningscientists.org).
• 15 reflectie-strategieën om studenten te laten onthouden wat ze net hebben geleerd.
• Gebruik van snelle controle-vragen om te toetsen of leerlingen de stof begrepen hebben (met als tip: laat ze vooraf zelf kiezen welke controle-vraag ze willen beantwoorden).
• Het gebruik van Audience Response Systems om als docent vast te stellen of je leerlingen het begrepen hebben.
• Gebruik wisbordjes zodat alle leerlingen de vraag gaan beantwoorden. 

4. Het stimuleren om kennis toe te passen (in real life)

• Laat leerlingen hun eigen vragen bedenken. Bijvoorbeeld met de Question Formulation Technique.

5. Het aanzetten tot hogere-orde denken / denkvaardigheden

• Bedenk een hoofdvraag maar stel goede startvragen.
• Pas de twee-vragen-regel toe.
• Stel hypothetische vragen / gedachte-experimenten:
• En wel om deze vijf redenen.
• Zie bijvoorbeeld deze vragenlijst met gedachte-experimenten
• Het stellen van vragen aan de hand van de indeling van Bloom: een overzicht op twee pagina's (pdf). Zie overigens wel hierboven: zorg er wel voor dat je leerlingen de vraag begrijpen: vermijd onderwijstaal.
• Makkelijker dan Bloom: stel vragen aan de hand van Costa's Level of Inquiry: zie dit artikel voor een toepassing van deze indeling) 
• Ook te overwegen: gebruik het Cognitive Web Model om tot betere vragen en denkactiviteiten te komen (artikel Peter Ellerton).  
• Kom tijdens een les tot betere discussies door het gebruik van een van deze strategieën (waarbij het stellen van de juiste vraag belangrijk is).
• Leer een leerling een (lastige) tekst op een vragende manier bestuderen en doorgronden met deze vier vragen en met deze drie vragen en tot slot met deze drie vragen. 

6. Het laten reflecteren van de de student / leerling op zijn eigen leerproces

• Het aanspreken van de meta-cognitie van studenten aan de hand van zestien vragen. Zowel tijdens de lessen, tijdens het studeren voor de toets als na afloop van de toets.

7. Het evalueren van de les / lessen

• Uitgebreide vragenlijst van Berkeley. In eerste instantie gericht op formele kwaliteitstoetsing, maar door het uitgebreide overzicht zijn meerdere vragen ook prima geschikt voor les-evaluatie.

Ken je andere goede artikelen met specifieke vraagtechnieken voor docenten en leerkrachten tijdens hun lessen, heb je nog een andere vraagtips, mis je een categorie? We horen het natuurlijk graag!