Waarschijnlijk ben je wel bekend met LSD als communicatietechniek. LSD is een gesprekstechniek waarmee je een goed vraaggesprek kunt voeren of een interview kunt afnemen. LSD staat hierbij voor LUISTEREN, SAMENVATTEN en DOORVRAGEN. In deze bijdrage vind je een uitleg van deze methode die eigenlijk maar om één ding draait: het stellen van de juiste vragen. Niet alleen bij het doorvragen en samenvatten, maar ook zeker tijdens het luisteren. En waarom je beter soms LHD kunt inzetten.

Eerste versie: 08-08-2020
Bijgewerkt: 1-12-2022 (tekstueel)

Leren vragen stellen en doorvragen bij LSD

De LSD gesprekstechniek voor een goed gesprek

Tijdens trainingen of cursussen in interviewtechnieken of gespreksvaardigheden komt vaak - zo is mijn ervaring - de driedeling LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen terug. Waarschijnlijk ken je deze afkorting dan ook wel. De methode kent namelijk twee grote pluspunten. Om te beginnen is de afkorting natuurlijk gemakkelijk te onthouden. Daarnaast lijkt de methode aan te sluiten bij onze intuïtie over hoe je een goed vraaggesprek moet voeren.

Mijn ervaring is dat de meeste mensen er dan ook wel vanuit gaan dat deze methode klopt. Nu heb ik eerder uitgelegd dat je altijd je moet afvragen of een methode of werkwijze wel echt goed is. Maar kritische vragen bij de LSD-methode heb ik niet vaak langs zien komen. Net zoals wetenschappelijk bewijs of de methode wel echt werkt. Maar dat terzijde.

De gesprekstechniek spreekt namelijk wel voor zich: als je in gesprek bent met iemand moet je eerst goed luisteren, daarna ga je samenvatten wat de ander heeft gezegd om vervolgens te gaan doorvragen. Deze aanpak vraagt eigenlijk om weinig toelichting. Het lijkt voor de hand te liggen dat je deze drie stappen moet zetten om tot een goed vraaggesprek te komen.

Ga goed luisteren (om zeker ervan te zijn dat je de ander goed hoort)
Ga samenvatten wat de ander heeft gezegd (om te kijken of je het wel echt goed hebt begrepen)
Ga doorvragen (om meer diepgang aan het gesprek te geven of om het gesprek breder te trekken)

In de kern draait deze methode natuurlijk om de kunst van stellen van vragen. Wat ook niet zo raar is. Het doel is immers het houden van een goed vraaggesprek of interview.

De twee onderdelen die in de literatuur vaak het meeste aandacht krijgen, zijn hierbij samenvatten en doorvragen. Het zijn twee stappen die duidelijk te maken hebben met vragen stellen. Laat ik hier dan ook mee beginnen. Ik eindig met luisteren, omdat ik voor deze stap een goede tip heb.

Doorvragen

Dat de kunst van het stellen van vragen ook doorvragen raakt, zul je begrijpen. Hoe je het beste kunt doorvragen, daarover heb ik al meer geschreven. In deze bijdrage vind je - als startpunt - de negen belangrijkste categorieën hiervan. Dit artikel is o.a. eerder verschenen in Tekstblad, maar kun je hier gratis raadplegen.

Zo kun je verdiepende vragen stellen naar voorbeelden of naar de begrippen die iemand gebruikt. Maar ook verbredende vragen kunnen soms handig zijn om te stellen. Bijvoorbeeld als je vraagt naar mogelijke gevolgen (welke emoties riep dat bij je op?) of door metavragen te stellen (waarom wil je deze vraag niet beantwoorden?).

In het algemeen word je aangeraden om open vragen te stellen tijdens het doorvragen, maar dat is wel afhankelijk van het soort interview. Als je de persoon die je interviewt een keuze wilt laten maken, dan kan het juist heel goed zijn om eerst een gesloten vraag te stellen. Gesloten vragen zijn namelijk minder makkelijk te ontduiken met een vaag antwoord.

Samenvatten

Samenvatten lijkt niet veel met vragen stellen te maken te hebben. Samenvatten is immers in je eigen woorden weergeven van wat de kern is van wat de ander zegt. Bijvoorbeeld om vast te stellen of je goed begrepen hebt wat de ander precies zegt.

Het advies is echter wel om bij de persoon die je interviewt duidelijk te krijgen of jouw samenvatting correct is. De enige manier om dit te doen is door hier natuurlijk naar te vragen. Dit kan onder andere met de volgende voorbeeldvragen:

Als ik ... zeg, vat ik dan het goed samen wat je zegt?
Met andere woorden ... ?
Is het belangrijkste dat ... ?
Zeg je nu dat ... ?
In mijn eigen woorden hoor ik je dit zeggen ..., klopt dat?
Is de kern van wat je zegt dat ... ?
Kan ik - met wat je nu zegt - samenvatten met ...
Bedoel je te zeggen dat ... ?
Zeg je nu dat ... ?

Zoals je ziet, is samenvatten vaak al een eerste stap naar doorvragen. Als je bijvoorbeeld vraagt naar wat het belangrijkste is dat iemand heeft verteld, ben je eigenlijk aan het doorvragen. De overgang van samenvatten naar doorvragen is hiermee niet altijd even helder.

Luisteren

Luisteren is misschien wel de meest onderschatte stap als het gaat over LSD en de kunst van het stellen van vragen. Eigenlijk klinkt het heel simpel: luister goed naar wat de ander zegt. Makkelijk toch?

De fout die echter vaak gemaakt wordt, is dat van luisteren wordt verwacht dat iemand dit wel kan. Een beetje aandacht geven en wat knikken met je hoofd (en andere vormen van lichaamstaal) en je bent er wel, zo is de gedachte.

Mijn ervaring is dat dit niet juist is. Met name bij het geven van trainingen in de socratische manier van vragen stellen (waar goed luisteren erg belangrijk is), heb ik vaak mogen zien dat juist goed luisteren erg lastig is. En dat het daarmee ook fout gaat bij het samenvatten en doorvragen.

Wat zie ik misgaan:

Je bent - als vragensteller - zo druk bezig met het maken van een samenvatting of aan het nadenken over goede doorvragen, dat je eigenlijk niet meer luistert.
Je maakt een samenvatting die duidelijk niet een weergave is van wat de geïnterviewde heeft gezegd: allerlei eigen woorden en betekenissen voeg je ineens toe. Betekenissen die niet zouden zijn toegevoegd als je als vragensteller goed geluisterd had.
Misschien wel de belangrijkste: als aan je gevraagd wordt wat precies is gezegd tijdens het gesprek, kun je dat niet herhalen.

Klinkt bekend?

Neem anders dit voorbeeld, waarbij de vragensteller duidelijk niet goed luistert en te snel gaat samenvatten en doorvragen:

Interviewer: Vond je het een goed plan?

Geïnterviewde: Nou, ik was zeer tevreden met hoe het plan uitpakte. Zeker toen we met z'n allen ermee aan de slag gingen.

Interviewer: Fijn te horen dat je het een goed plan vond! Maar waarom vond je het precies een goed plan?

Tevreden zijn hoeft niet per se hetzelfde te zijn als iets goed vinden. En als een plan goed uitpakt, wil dit nog niet zeggen dat het plan goed was. Mogelijk bedoelt de geïnterviewde dit wel, maar het kan ook zijn dat de geïnterviewde iets anders bedoelt. De samenvatting "Fijn te horen dat je het een goed plan vond." klopt in ieder geval niet.

Vraagtip: laat in je vraag doorklinken dat je echt luistert (en stop even met samenvatten)

Binnen de socratische methode wordt in luisteren geoefend door binnen een groep de gesprekspartners ertoe aan te zetten elkaar te herhalen. Dus niet om de ander die iets verteld heeft tijdens een gesprek samen te vatten, maar enkel te vragen de ander te herhalen.

Letterlijk elkaar te herhalen.

Dit lijkt een erg geforceerde manier van het met elkaar in gesprek te zijn, maar het maakt erg goed duidelijk in hoeverre de groepsleden naar elkaar luisteren.

Door letterlijk naar elkaar luisteren.

Van de ander of de gespreksleider wordt dus verwacht om precies te herhalen wat de ander heeft gezegd. Zonder interpretatie, niet samenvattend van aard, zonder extra bijbedoelingen, zonder in te kleuren, zonder te oordelen, maar door letterlijk te herhalen wat de ander heeft gezegd.

Dit vereist veel scherpte: je moet immers kunnen herhalen wat de ander zegt. Ruimte om het samen te vatten of al na te denken over vervolgvragen is er dan vaak niet.

Mijn advies is om op deze manier het luisteren in te vullen (al dan niet binnen de LSD-methode). Probeer te luisteren door letterlijk - als interviewer - te herhalen wat de ander heeft gezegd. Hiermee laat je goed zien dat je luistert:

Geïnterviewde: "Toen ik naar de middelbare school ging, besloten mijn ouders uit elkaar te gaan. Dit had een grote impact om me."

Interviewer: "Dit had een grote impact op je?"

Of:

Geïnterviewde: "Ik heb ongeveer de hele week last gehad van deze blessure. Zelfs kleine oefeningen waren haast niet te doen."

Interviewer: "Zelfs kleine oefeningen waren haast niet te doen?"

Geïnterviewde: "Nee, zelfs .... "

Mijn ervaring is dat als je hier geoefend in bent, je dan ook wel ruimte kunt laten ontstaan om al bezig te gaan met samenvatten en doorvragen. Het voordeel van letterlijk herhalen is dat dit een gesprek vaak objectiever maakt. De vragensteller is hierdoor minder geneigd zijn of haar eigen oordeel in de vragen te stoppen. In plaats van LSD kun je soms beter dus LHD inzetten.

In de literatuur worden dit ook wel echovragen genoemd. Dit omdat je letterlijk herhaalt wat de ander zegt. Zie bijvoorbeeld Guido Geerts (e.a.), Algemene Nederlandse Spraakkunst, 1984, p. 1065 (al ligt hier de focus op het herhalen van een vraag van een ander en niet zozeer van een bewering).

Heb je goede of juiste slechte ervaringen met het letterlijk luisteren en het stellen van vragen? Ik verneem het graag. Opmerkingen, vragen of aanvullingen op deze bijdrage zijn natuurlijk ook altijd welkom! Bijvoorbeeld via X / Twitter of BlueSky.

Lees ook: betere vragen stellen

Meer dan 20 tips en adviezen waardoor je nog betere vragen kunt gaan stellen.

Waarom je voor een goed gesprek het beste kunt beginnen met een vraag (na het geven van een compliment).

Een overzicht van onze artikelen over vraagtechnieken (inclusief ons eBook).