Wij zijn fan van Catfish, de tv-serie van MTV waarin gezocht wordt "naar leugens en waarheid binnen de wereld van online dating / sociale media". En misschien heb je zelf ook wel eens een profiel op bijvoorbeeld Facebook of Twitter gezien waarvan je meteen wist dat deze nep was. Dit is namelijk niet ondenkbaar want het aantal nepaccounts op social media-sites is aanzienlijk. Maar het valt lang niet altijd op dat je te maken hebt met een fake account. In deze bijdrage vind je een overzicht met de vragen die je kunt stellen om dit te achterhalen.
Eerste versie: 5-11-2017
Laatst geactualiseerd: 10-8-2021


Blog over de kunst van het stellen van de juiste vraag

Volgens Facebook zelf waren er in 2017 tegen de 200 miljoen nepprofielen op Facebook (bron). Dit ligt niet zozeer aan Facebook. Het valt te verwachten dat dit op andere social mediasites namelijk niet anders is. In 2017 stelden onderzoekers bijvoorbeeld dat er tussen de 20 Ć  45 miljoen Twitter-accounts zijn waar niet een mens achter zit maar een computer berichten plaatst (bron). En ook op Instagram vind je nepprofielen (bedoeld om misbruik te maken van echte profielen).
 
Nu hebben Facebook / Instagram en Twitter wel aangegeven dat ze dit aan het bestrijden zijn, maar de meeste mensen denken nog steeds dat er veel nepprofielen zijn.
 
Nu ligt lang niet altijd een slechte intentie aan een nepprofiel ten grondslag. Iemand kan namelijk ook een goede reden hebben om niet met een eigen naam op social media te zitten. Je kunt dan denken aan iemand die anoniem berichten wil lezen en geen zin heeft om te reageren op berichten van mensen die hem of haar benaderen. Of dat de organisatie achter de site alles te weten komt over hem of haar. Voor veel mensen is privacy een belangrijk argument.

Al meer discutabel wordt het als iemand door verlegenheid onder een vals account berichten verstuurt. Waar het zelfvertrouwen in de niet-digitale wereld ontbreekt, durft iemand met een mooier gemaakt profiel op internet wel ineens anderen te benaderen. Kijk je veel Catfish van MTV, dan kun je zelfs de indruk krijgen dat dit erg veel voor komt.

Maar soms zijn de motieven misschien minder zuiver. Denk ten eerste aan de gebruikers die er plezier in hebben om met behulp van nepaccounts andere gebruikers op stang te jagen met sociaal onwenselijke berichten (de trol dus). Berichten die ze niet onder hun eigen naam zullen plaatsen omdat dit gevolgen kan hebben voor bijvoorbeeld vriendschappen of werk.

Ten tweede kunnen niet uitgesproken commerciƫle belangen het achterliggende motief zijn om een nepprofiel te gebruiken. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als een nepaccount wordt ingezet om jou over te halen een site te bezoeken en/of een product te kopen ("clickbait"-sites).

Een laatste veelgenoemde categorie fake-accounts zijn de accounts die in het leven zijn geroepen om bepaalde politieke belangen te behartigen. Met een of meerdere nepprofielen probeert iemand jou te overtuigen van een bepaald standpunt of van hoe goed een bepaalde politicus of politieke partij wel / niet is. Niet uit te sluiten valt dat hiervoor nepnieuws wordt geschreven (fakenews).

Stel de juiste vragen

Juist omdat het lang niet altijd duidelijk is wat de achterliggende motieven zijn van iemand (en misschien is het zelfs positief), doe je er volgens sommige auteurs er goed aan te achterhalen of je te maken hebt met een vals profiel. Bijvoorbeeld als iemand zegt een crush op je te hebben en nog van vroeger kent. Of als iemand wel online een relatie met je wil hebben, zelfs zegt verliefd op je te zijn, er volgens het profiel aantrekkelijk uitziet maar geen afspraak in het echt wil maken. Dit doe je door goede vragen te stellen bij de informatie die je leest.

Maar met welke vragen kun je vaststellen of je te maken hebt met een vals profiel op social media? Hieronder vind je een vraagschema: een combinatie van vragen waarmee je hopelijk tot het juiste antwoord komt. Wil je hiervan een concrete toepassing zien t.a.v. politiek-geƶrienteerde profielen, zie dan dit artikel op medium.com of op de The New York Times. Voor een meer relatie/liefde-georiĆ«nteerde toepassing verwijzen we natuurlijk graag naar Catfish šŸ’‹

VRAAGSCHEMA ter beantwoording van de vraag:

IN HOEVERRE HEB JE TE MAKEN MET EEN VALS PROFIEL OP SOCIAL MEDIA?

Vragen stellen bij het profiel
  • In welk mate komt de URL overeen met de naam van iemand? Met name bij Facebook kan dit relevant zijn als iemand eerst een account aanmaakt (een URL krijgt toegewezen) en dan later zijn / haar naam verandert.
  • Wordt de profielfoto niet gebruikt voor andere profielen / sites? Tip: gebruik Google-afbeeldingen zoeken. Sommige profielfoto's zijn automatisch gegenereerd. Als je inzoomt dan zie je soms vreemde afwijkingen op de foto (met name qua achtergrond).
  • Komen de persoonlijke foto's overeen met de plaats waar iemand zegt te wonen? Iemand zegt bijvoorbeeld in AziĆ« te wonen maar je ziet geen Aziatische mensen op de foto's.
  • In hoeverre zijn vrienden echte vrienden / profielen? Wat je dan eigenlijk moet doen is de vragen uit dit vraagschema ook inzetten t.a.v. deze vriend-familie-profielen.
  • In hoeverre bestaan er dubbelgangers, m.a.w. gelijke profielen? Als bijvoorbeeld een profiel met dezelfde naam en zelfs dezelfde foto bestaat, moet je even oppassen: wie is de echte?
  • In hoeverre komt het profiel eenmalig voor op andere social media sites? Is de inhoud vergelijkbaar? Denk bijvoorbeeld ook aan LinkedIn of recensie-sites (Zoover, Iens). Hier zie je namelijk minder valse accounts.
  • In hoeverre hebben de groepen waar iemand inzit kwaliteit en (geografische) samenhang? De meeste mensen zitten niet in heel verschillende groepen; helemaal niet als deze internationaal ver van elkaar verwijderd liggen. 
  • Welke informatie kun je van iemand in de "echte" wereld vinden? Denk aan telefoonnummers, adres, inschrijving bij de Kamer van Koophandel, et cetera.

Vragen stellen bij de berichten
  • In hoeverre zijn oudere berichten gelijk aan nieuwere berichten? Bijvoorbeeld qua taal.
  • In hoeverre komen berichten overeen met het opleidingsniveau, het werk en/of de stad / het land waar iemand leeft?
  • Wat is de kwaliteit van de artikelen die gedeeld worden?
  • Wie heeft de artikelen die gedeeld worden geschreven? Wat is de bron? Wat is de betrouwbaarheid van deze bron? Hetzelfde geldt voor video's en afbeeldingen.
  • In hoeverre worden de berichten geplaatst op een logisch tijdstip? Niet eerst midden in de nacht en dan een paar uur later weer bijvoorbeeld.
  • In hoeverre worden berichten van iemand geliked door echte vrienden / profielen / mensen?

Missen we een vraag die je ook zou kunnen stellen? We horen het graag!