"Een mens zou niet een niet-onderzocht leven moeten leiden". Dit is misschien wel de bekendste uitspraak van Socrates. Deze uitspraak drukt perfect de houding van Socrates uit: een onderzoekende, vragende houding. Een houding die nu nog steeds waardevol is en je concreet kunt maken met twee vragen. Twee vragen die ook relevant zijn voor de beroepspraktijk.

Kunst van stellen van vragen



Ook relevant: de 9 beste manieren om door te vragen



Socrates

Socrates is voor velen dĆØ filosoof met wie De Filosofie (of op z'n minst de ethiek) werd geboren [1]. Voor Socrates werd waarschijnlijk ook wel nagedacht over wat goed en kwaad was, over wat juist handelen was maar door Socrates - met name de Socrates zoals we die kennen via de werken van Plato - veranderde het denken fundamenteel. Vanzelfsprekendheden die tot dan toe heel normaal leken te zijn, stelde hij voor het eerst grondig ter discussie. Centraal stond hierbij de houding van Socrates: een vragende, onderzoekende houding om tot ware kennis te komen [2]. Een houding waar ook de Socratische methode op gericht is.

Een belangrijke onderdeel binnen deze methode is de maieutiek: het idee dat door het stellen van vragen we kunnen komen tot ware kennis; ware kennis die mensen reeds in zich hebben. De metafoor is die van de vroedvrouw: door het stellen van vragen liet (de Platoonse) Socrates ideeĆ«n bij mensen geboren worden. IdeeĆ«n - bijvoorbeeld over rechtvaardigheid of moed - die al latent in ons aanwezig zijn.
 
 
Vragen stellen: de twee basisvragen (vraagtip #1)

 

Ook nu nog relevant

De vooronderstelling dat wij reeds allerlei ideeƫn in ons hebben en dat deze door socratisch vragen geboren kunnen worden, schrikt sommige mensen nu af. Wat is immers de praktijkwaarde van een dergelijk uitgangspunt? Je kunt immers niet uit iemands denken halen of een installatie wel of niet veilig is. Of dat een medicijn wel of niet geschikt is. Is een dergelijke houding nog wel waardevol?

Maar ook voor kennis buiten ons - dus van anderen - is de aanpak van Socrates nog steeds interessant. Het ter discussie stellen van vanzelfsprekendheden zien we namelijk terug in veel beroepen. Blijven nadenken, niet zomaar iets aannemen, blijven vragen, het zijn allemaal belangrijke vaardigheden. Denk aan een verpleegster die iets vreemds opmerkt en concludeert dat de chirurg vast wel weet wat hij doet (wat achteraf niet zo blijkt te zijn). Ook voor de toezichthouder die overtuigd moet worden van de veiligheid van een installatie is een socratische aanpak waardevol. Juist omdat de methode zo simpel is.

Vraagtip: stel deze twee socratische vragen

Wat socratisch vragen betekent, is op een goede, bondige manier samengevat door Van Tongeren. Van Tongeren stelt terecht dat de aanpak van Socrates samengevat kan worden door twee vragen. Vragen die erg simpel maar desalniettemin toch wezenlijk zijn om te komen tot ware kennis:

  • Wat bedoel je?
  • Klopt het?

1. Wat bedoel je?

Met de eerste vraag wordt de ander uitgedaagd uit te leggen wat deze precies bedoelt. Wat bedoelt de ander als deze zegt:
  • "ik neem mijn verantwoordelijkheid". Is dit in juridische zin, in morele zin, in financiĆ«le zin, in ...? En blijft iemand zitten als het misgaat om de boel op te knappen of gaat de persoon juist weg? Et cetera.
  • "de risico's zijn aanvaardbaar". Wat betekent precies 'aanvaardbaar'?
  • "deze patiĆ«nt stemt in met verdere behandeling". Wat wordt precies bedoeld met 'instemmen'? Wat heeft de patiĆ«nt precies gezegd?

Voorbeeld. Stel een arts zegt dat de patiƫnt instemt met verdere behandeling. Als deze instemming belangrijk is, kan het noodzakelijk zijn om vast te stellen wat dit instemmen precies inhoudt. Om hierop door te vragen. Is instemmen: schriftelijk instemmen, mondeling instemmen, was ze bij rede, bij kennis, heeft familie ingestemd, was het stilzwijgend instemmen, wanneer heeft ze ingestemd, et cetera. Bijkomend is het misschien ook niet precies duidelijk waarmee ze ingestemd heeft. Wat is precies die verdere behandeling waarmee ze ingestemd heeft?

Nu zijn dit zijn maar een drietal willekeurig gekozen voorbeelden. Bij bijna ieder begrip kun je namelijk de vraag stellen naar wat wordt bedoeld. Met name op (morele) waarden die uitgesproken worden - zoals verantwoordelijkheid - kun je zo nu en dan beter op doorvragen. Zie bijvoorbeeld deze vragenlijst met 150 voorbeelden van socratische vragen.

2. Klopt het?

Na de eerste vraag komt de vraag van toetsing. Klopt het echt? Heb je bewijs / ondersteuning? Klopt het ook als we het andersom benaderen? Waaruit blijkt bijvoorbeeld precies dat de patiƫnt ingestemd heeft? Is hier bewijs voor? Waaruit blijkt precies dat de ander zijn of haar verantwoordelijkheid neemt?

Wil je meer weten of deze vraag? Lees hier verder.

Samengevat, wees Socrates: blijf vragen.



Verder lezen



__________

[1]
Dat met Socrates de filosofie werd geboren, valt bijvoorbeeld terug te zien in wat sommige auteurs beschouwen als "filosoferen". Zie bijvoorbeeld de invulling die Pfister geeft en de twee vragen die hij hierbij benoemt.

[2]
Of Socrates als scepticus kan worden gezien, is afhankelijk wat je onder "een scepticus-zijn" verstaat. Socrates behoorde enerzijds niet tot een van de vierde-eeuwse (en later) filosofische scholen die we later als sceptici zouden noemen (bijvoorbeeld de Pyrronisten). Ook van deze sceptici kan vervolgens niet direct worden gezegd dat ze Socrates als voorloper van hun denken beschouwden. Als we anderzijds het hebben van een vragende, onderzoekende houding als kernkwaliteit van de scepticus bezien, dan zou je Socrates wel als scepticus kunnen beschouwen.