Goed doorvragen doe je door kritische vragen te stellen. In deze bijdrage leggen we uit hoe je met de juiste kritische vragen dit kunt doen. We zullen hiervoor de 9 belangrijkste categorieƫn vragen uitwerken waarmee je goed kunt doorvragen. Ook geven we je voorbeeldvragen. Dit soort vragen worden ook wel positief-kritische vragen genoemd. Want met doorvragen is weinig mis.

Laatst bijgewerkt op 14-10-2019 (typo)
Weer actueel: 11-04-2022



Wat zijn kritische vragen?

Doorvragen doe je door het stellen van kritische vragen. Kritische vragen zijn vragen waarmee je de kennis van de ander bevraagt; vragen stelt bij wat de ander zegt. Bijvoorbeeld tijdens een interview of tijdens een informeel gesprek (denk aan een date of als je uit eten bent met familie of vrienden).

Dat het belangrijk is om door te vragen, wordt algemeen erkend. Je ziet dit bijvoorbeeld terug in de bekende LSD-methode: luisteren, samenvatten en doorvragen. Een bekende documentairemaker als Louis Theroux doet niet anders.

Maar eigenlijk maakt het niet uit wat je rol is; waarom je wilt doorvragen, doet er niet toe. Of je nu (aankomend) documentairemaker, journalist, politicus, docent, arts, jurist, patiƫnt, leerling, student of bijvoorbeeld klant bent: nieuwsgierig zijn naar wat de ander precies zegt, is waardevol voor iedereen. Zie het als een teken van interesse.

Met kritisch zijn, wordt dus niet het uiten van kritiek bedoeld (in negatieve zin). Je moet het echt zien als nieuwsgierig zijn. Je snapt iets niet, of wilt iets graag verduidelijkt zien en stelt daarvoor (extra) vragen.

Onderschat trouwens niet hoe lastig dat is. Veel mensen zijn geneigd om op een mening van een ander meteen te reageren ("NIET WAAR!") terwijl het vaak beter is om eerst door te vragen. Bijvoorbeeld om vast te stellen of je de ander wel goed begrepen hebt. Of om vast te stellen waarom iemand iets precies vindt.

Hoe kun je doorvragen?

Door verschillende auteurs is geschreven hoe professionals het beste kunnen doorvragen en welke vraagtechnieken er zijn. Hier kun je bijvoorbeeld lezen over de vragen die Paul & Elder je aanraden. En in ons eBook beschrijven we de kritische vragen die je op basis van vraagschema's kunt stellen.

Ook in diverse boeken over de socratische methode vind je voorbeelden van hoe je moet doorvragen (bijvoorbeeld in (1) dit boek van Anthone & Mortier dat weer deels gebaseerd is op (2) de MASTERMICE-insteek van Lipman en denk ook aan (3) de twee basis socratische vragen: wat bedoel je? en klopt het?).

Snap jij het nog? Oei. šŸ˜•

Maar wees gerust!
 

Vraagtip: gebruik deze categorieƫn om beter door te vragen

Gelukkig is er wel veel gelijkenis tussen wat al deze schrijvers hebben geschreven als het op kritisch doorvragen aankomt. In deze bijdrage zullen we de belangrijkste en meestvoorkomende categorieƫn samenvatten waarop je kritisch kunt doorvragen. De kunst is om deze categorieƫn en doorvraagtechnieken je eigen te maken en leren toe te passen.

Om deze kunst van het doorvragen concreet te maken, geven we hieronder ook steeds voorbeeldvragen. Afhankelijk van de context moet je deze voorbeeldvragen natuurlijk wel even aanpassen aan jouw situatie.
 
Doorvragen: 9 soorten positief-kritische vragen


Doorvragen en doorvraagtechnieken: een overzicht / voorbeelden van kritische vragen



   
1. VRAGEN NAAR DE (FEITELIJKE) SITUATIE
Als een ander vertelt over een situatie - bijvoorbeeld over iets op het werk, op school, tijdens een date, dan is het maar de vraag of alles wordt verteld. Om een meer volledig en hierdoor helder beeld te krijgen van een situatie, kan hierop worden  doorgevraagd. Zonder dat je nog oordeelt of een oordeel geeft over de situatie. Met name van juristen wordt verwacht dat ze goed zijn in het stellen van dit soort vragen (denk aan rechters die op basis van de "ware" feiten moeten oordelen). Dit kan ook gaan over de emoties die de ander heeft ervaren.
 
  • Wat deed u vervolgens?
  • Hoe lang duurde dat?
  • Met wie was u toen?
  • En toen?
  • Wanneer was dat?
  • Wat ging toen door je heen? (inderdaad, de foute sportverslaggeversvraag)
  • Hoe voelde dat toen voor u?

2. BEGRIPSVRAGEN (= DEFINITIE VRAGEN)
Met begripsvragen vraag je naar de betekenis van de woorden die iemand gebruikt. Begripsvragen zijn hiermee ook voorbeelden van verhelderingsvragen. Vertelt de directeur van een onderneming bijvoorbeeld “dat hij zijn verantwoordelijkheid zal nemen als een project faalt”, dan is het interessant om te weten wat hij precies verstaat onder "verantwoordelijkheid nemen". Gaat hij dan weg? Of blijft hij dan juist om puin te ruimen? Of ...? In welke zin neemt hij verantwoordelijkheid?
 
  • Wat versta je onder ... ?
  • Wat bedoel je met ... ?
  • Wat is eigenlijk ... voor je?
  • Kun je omschrijven wat je verstaat onder ... ?
  • Als je zegt ... betekent dit dan altijd ... ?
  • Kun je uitleggen wat je verstaat onder ... ?
  • Wat houdt ... in als dit je dit zo zegt?
  • In welke zin, ... ?
  • ... qua?
  • ...
 
3. VRAGEN NAAR VOORBEELDEN
Nu kan het in de praktijk lastig zijn voor je gesprekspartner om precies te omschrijven wat een begrip inhoudt. In zo´n geval kun je ook om een voorbeeld vragen. Zegt de ander bijvoorbeeld dat hij altijd erg zorgvuldig is? Dan moet het ook geen probleem zijn om enkele voorbeelden hiervan te geven.
 
  • Kun je een voorbeeld geven van ...?
  • Wanneer speelde dit bijvoorbeeld?
  • Heb je een kwestie voor ogen?
  • Aan welk voorbeeld denk je dan?
  • Zoals wanneer?
  • ..., wat moet ik me daarbij (concreet) voorstellen?
  • ...

4. BEWIJSVRAGEN IN HET ALGEMEEN
Met bewijsvragen vraag je door naar de redenen en argumenten voor wat wordt gezegd. Zegt een politicus bijvoorbeeld dat een bepaalde aanpak niet werkt, dan kan het relevant zijn om hierop door te vragen. Waaruit blijkt dan dat deze aanpak niet werkt? Bewijsvragen richten zich in de praktijk met name op feiten (dat iets is), verklaringen (waardoor iets wel of niet is voorgevallen), op voorspellingen die worden gedaan (waardoor iets wel  of niet gaat gebeuren) of op meningen (oordelen waarom iets wel of niet zou moeten zijn).
 
  • Waarom? (hier kun je meer lezen over het stellen van goede waaromvragen)
  • Waarom ook alweer?
  • Hoezo?
  • Hoezo klopt het wat je zegt?
  • Waarop is dat gebaseerd?
  • Waarop is je oordeel / mening / verklaring gebaseerd?
  • Welk onderzoek zegt dat precies?
  • Hoe kom je daarbij? 
  • Waarom denk je dat?
  • Kun je dat ook aantonen / bewijzen?
  • Wat zijn je argumenten hiervoor?
  • Wat zijn / waren je redenen hiervoor?
  • ... 

5. VRAGEN NAAR ALTERNATIEVEN
Bij verschillende soorten van informatie (formeel: kennis) kan het verstandig zijn om te vragen naar alternatieven. Dit voorkomt dat er denkfouten worden gemaakt. Zo kun je vragen naar mogelijke alternatieve meningen (dus t.a.v. een oordeel dat iemand erop nahoudt), naar alternatieve verklaringen (t.a.v. dat iets gebaseerd zou zijn door iets anders) of naar alternatieve adviezen die misschien ook mogelijk zouden zijn (bijvoorbeeld tijdens het doorvragen op een advies van je arts). In de kern betwijfel je dan of wat iemand zegt wel helemaal volledig is doordacht. Met andere woorden: in hoeverre het wel toereikend is wat wordt beweerd.
 
  • Heb je ook aan andere opties gedacht?
  • Welke opties heb of had je nog meer?
  • Wat zou jou overtuigen van het omgekeerde? (zie hier voor meer info)
  • Welke opties heb je nog meer overwogen?
  • Wat zou een ander gezichtspunt kunnen zijn?
  • Ontbreekt er misschien belangrijke kennis?
  • Wat zou iemand vinden die het niet met je eens is?
  • Zou je ook een ander perspectief kunnen innemen?
  • Zou dit ook een andere verklaring kunnen hebben?
  • Zou je het ook niet met iets anders kunnen vergelijken? (zie hier voor een toepassing)
  • Zou je hier anders tegenaan kunnen kijken?
  • Waar doet jou dat nog meer aan denken? 
  • Wat zou het nadeel zijn van wat je wil en hoe kun je daar aan tegemoet komen?
  • ...
 
6. VRAGEN NAAR GEVOLGEN / VOORSPELLINGEN LATEN DOEN
Als je gesprekspartner iets beweert, kan het interessant zijn om te vragen naar wat de implicaties zijn van wat hij beweert; welke consequenties kan hij hieraan verbinden of welke gevolgen kan het beweerde hebben? Als dit een onwenselijk gevolg is, ga je natuurlijk weer doorvragen naar alternatieven.
 
  • Wat zal dit tot gevolg hebben?
  • Wat betekent dit voor je?
  • Waar zal dit toe leiden?
  • Wat zijn de consequenties hiervan / van wat je zegt / ...?
    • Tot welke conclusie kom je dan?
    • Wat deed dat met je?  
    • Hoe voelde dat toen? 
    • Wat ging er toen door je heen? 
    • ...
     


    7. DOELVRAGEN
    Het hoeft lang niet altijd duidelijk te zijn waarom iemand de dingen zegt die hij zegt. Toch kan iemand wel met een reden iets zeggen. De vraag is dan wat de ander precies wil bereiken met wat wordt gezegd. Als een goede vriendin meerdere keren achter elkaar aangeeft dat ze binnenkort gaat verhuizen en dat het opschiet met het nieuwe huis dan speelt er misschien meer. Heeft ze hulp nodig? Ziet ze er tegenop?
     
    • Waarom zeg je dit (zo vaak)?
    • Waarom heb je het zo vaak over dit onderwerp?
    • Waarom stelde je deze vraag?
    • Met welk doel zeg je dit?
    • Wat wil je hiermee bereiken?
    • ...  
     
    8. DOORVRAGEN NAAR MOGELIJKE VRAGEN
    In plaats van doorvragen op wat iemand beweert, kun je ook iemand zichzelf vragen laten stellen. Hiermee leg je ook iemands denken bloot.
     
    • Welke vragen roept dit bij je op?
    • [x] zegt dit? Welke vragen zou je aan hem hebben?
    • Welke vragen kun je stellen bij deze tekst?
    • Waarover twijfel je als je dit zo zegt?
    • Welke vragen mag ik dan wel aan je stellen?
    • ...


    9. METAVRAGEN T.A.V. GESPREK / PROCES
    In plaats van door te vragen op de inhoud kun je het gesprek of het besluitvormingsproces van iemand of van een groep bevragen. Verliepen deze zoals zij vinden dat zou moeten?
     
    • Hoe vond je het gesprek gaan?
    • Ik heb het idee dat je het moeilijk vindt. Worstel je ergens mee?
    • Wat heb je geleerd?
    • Wat vond je het meest overtuigen van wat gezegd is?
    • In hoeverre ben je van mening veranderd?
    • Is je begrip door dit gesprek veranderd?
    • Waren we volledig? 
    • Heeft iedereen zijn of haar inbreng gehad? 
    • Hebben we tijdens dit gesprek de juiste stappen gezet?
    • ... 

    Missen we een belangrijke categorie? Is er nog tiende categorie? Of heb je meer of betere voorbeeldvragen? We lezen het graag.