Vraagtip

Vragen naar de actualiteit van een bron

december 23, 2020

Als je iemand als bron gebruikt, dan doe je er goed aan om toch even te checken wat hij of zij echt vindt. Maar ook of deze persoon dit nog steeds vindt. Logisch? Toch gaat het laatste vaak mis, zo is mijn ervaring. Het stellen van de volgende vraag kan dit voorkomen. Een uitleg en voorbeelden.

 
Ieder jaar krijg ik wel de vraag van studenten voorgelegd of een bron die ze hebben gevonden wel goed is. Een van de redenen die ik dan hoor is dat ze twijfelen omdat de bron 'zo oud is'. Dan hebben ze een stuk gevonden uit 1982 en iets in ze zegt dat dit niet goed kan zijn bij mij.

Ok, het was nog beter geweest als ze al twijfelden om de bron zelf en niet zozeer omdat ik waarschijnlijk hier naar zou vragen, maar beter zo'n vraag dan geen vraag. šŸ˜Š

Nu is de vraag wanneer een bron (te) gedateerd is in het algemeen lastig te beantwoorden. Natuurlijk is de kans groter dat een oude bron niet meer gebruikt kan worden, maar dat hoeft zeker niet.

 

Als je bijvoorbeeld een filosofische vraag aan het beantwoorden bent en je wilt hierbij opnemen hoe de filosoof Kant in 1781 dacht (bijvoorbeeld in zijn werk Kritiek van de zuivere rede), dan is de bron niet gedateerd.

Als je schrijft over een onderwerp waarbij je een recente uitspraak van een deskundige gebruikt, dan zegt dit - andersom - ook niet alles. Wat een expert een jaar geleden op een vraag heeft geantwoord, dat kan nu al achterhaald zijn. Zo veranderden in 2020 bijna maandelijks de inzichten rond het coronavirus. Wetenschappers en artsen wisten immers steeds meer over het virus. Dit leidde soms toch bijstellingen van wat ze dachten.

Dus ook dan moet je oppassen.

Een mooi voorbeeld zag ik gisteren van de docent Wetenschapsjournalistiek en brongebruik Peter Burger:

 

 

Het is niet handig om als politicus een medicus te citeren die inmiddels van  mening is veranderd. Dit raakt natuurlijk de verwachting die we van professionals hebben dat ze met kennis van zaken oordelen. Ook politici.


Vraagtip: stel de volgende vraag

Eigenlijk is dit probleem door het stellen van een simpele vraag te voorkomen. Stel je als je een bron gebruikt altijd de volgende volgende vraag:

 

In hoeverre heeft mijn bron nu een ander standpunt?

 

Nu lijkt het voor de hand te liggen, maar toch zie ik nog vaak dat deze vraag niet gesteld wordt.

De formulering van de vraag zelf is trouwens niet onbelangrijk. 

Je kunt natuurlijk ook de vraag stellen "In hoeverre heeft mijn bron nog steeds hetzelfde standpunt?". Maar pas dan wel op voor tunnelvisie. Met deze vraag ga je immers op zoek naar informatie die je standpunt reeds bevestigd ("Ik vind dit een goede bron en mijn bron vindt dit nog steeds."). Het is in het algemeen echter beter om naar bewijs te zoeken dat je standpunt ontkracht.

Dit om de bovenliggende kennisvraag te beantwoorden: Hoe kan ik met zoveel mogelijk zekerheid zeggen dat wat ik deze bron toeschrijf ook klopt?

 

Het advies is om hierbij op zoek te gaan naar een zo goed mogelijke bron. Stel je vindt in een artikel in Trouw wat een RIVM-expert vindt van een bepaalde maatregel. Controleer dan ook even op de site van het RIVM of dit klopt. Zelfs als het een interview met de expert betreft, doe je er soms goed aan om twijfel te hebben. De vraag is immers of de expert wel goed geciteerd wordt. Zeker als het een uitspraak is, die je niet zou verwachten, kun je beter op je hoede zijn. En sinds kort zijn - met de komst van deep fakes - zelfs video's met een interview niet altijd een zekerheidje.

Als het je trouwens om de redenen van een expert te doen is (en niet zozeer het standpunt), dan vraag je hier natuurlijk naar. In hoeverre heeft de expert die ik wil gebruiken geen andere redenen voor wat hij of zij vindt? Of als je dit te moeilijk vindt de alternatieve variant: In hoeverre heeft de expert die ik wil gebruiken nog steeds dezelfde redenen voor wat hij of zij vindt? Het kan voorkomen dat iemand nog wel hetzelfde standpunt heeft, alleen nu met andere argumenten of een andere verklaring.

Stel ook bij "oude" bronnen deze vraag

Dezelfde vraag stel je natuurlijk ook bij oudere bronnen. Is deze persoon in later werk toch niet van gedachten veranderd? Ook bij de filosoof Kant moet je even controleren of hij in latere werken niet iets anders is gaan vinden. Maar indien dit niet het geval is, kun je deze Duitse filosoof gewoon gebruiken. Zelfs al is de bron van eeuwen geleden.

Voor de volledigheid: dat iemand iets vindt, wil nog niet zeggen dat het meteen ook klopt wat beweerd wordt (of het waar of juist is). Ook op de filosoof Kant kwam kritiek. Sterker nog: eeuwen aan filosofische kritiek. Maar dat doet niets af van wat hij heeft gezegd. Hetzelfde geldt voor hedendaagse experts. Maar door bovenstaande vraag te stellen, weet je in ieder geval wel zeker of iemand echt (nog steeds) iets vindt.



Verder lezen: