Filosofie
De pyrronistische kunst van vragenstellen
In deze posting zal ik uitleggen wat onder de pyrronistische vraagkunde wordt verstaan. De pyrronistische kunst van vragen stellen is een vorm van vragen stellen die teruggaat op de antieke stroming van het pyrronisme. Om te begrijpen wat pyrronistische vragen zijn, zal ik dus eerst beschrijven wat het pyrronisme inhoudt [1].
Theorie: het pyrronisme
Het pyrronisme is een vorm van scepticisme. Bij een scepticus staan vragen centraal als (1) hoezo weet je zeker dat er iets bestaat? (2) hoezo weet je zeker dat je dit kunt kennen? (3) hoe weet je of je wij wel met elkaar hierover kunnen praten? en (4) hoe weet je of we elkaar goed begrijpen? [2] Volgens het scepticisme is uiteindelijk niets helemaal zeker. Zelfs niet van wat wij waarnemen met onze eigen zintuigen.
Ook volgens pyrronisten is dit (dus) het geval. Volgens het pyrronisme betekent dit dat we altijd onze opvattingen moeten opschorten. Ongeacht wat de opvatting is: dat de zon bestaat, dat het invoeren van de doodstraf een goed idee is of bijvoorbeeld dat de muziek van Adele goed is.
Waarom? Omdat voor ieder van deze opvattingen net zo goed een tegengestelde mening te verdedigen valt. Of dat er goede tegenargumenten te bedenken zijn voor de opvatting [3]. Dit is de kern van het pyrronisme [4].
Theorie: het pyrronisme
Het pyrronisme is een vorm van scepticisme. Bij een scepticus staan vragen centraal als (1) hoezo weet je zeker dat er iets bestaat? (2) hoezo weet je zeker dat je dit kunt kennen? (3) hoe weet je of je wij wel met elkaar hierover kunnen praten? en (4) hoe weet je of we elkaar goed begrijpen? [2] Volgens het scepticisme is uiteindelijk niets helemaal zeker. Zelfs niet van wat wij waarnemen met onze eigen zintuigen.
Ook volgens pyrronisten is dit (dus) het geval. Volgens het pyrronisme betekent dit dat we altijd onze opvattingen moeten opschorten. Ongeacht wat de opvatting is: dat de zon bestaat, dat het invoeren van de doodstraf een goed idee is of bijvoorbeeld dat de muziek van Adele goed is.
Waarom? Omdat voor ieder van deze opvattingen net zo goed een tegengestelde mening te verdedigen valt. Of dat er goede tegenargumenten te bedenken zijn voor de opvatting [3]. Dit is de kern van het pyrronisme [4].
Voorbeeld:
Neem de eerder genoemde beweringen. Van al deze opvattingen kun je het tegenovergestelde beweren:
- (feitelijke bewering) de zon bestaat niet want nadere bestudering toont ons dat het enkel minuscule ongrijpbare deeltjes zijn, misschien wel trillingen, die nooit vaststaan. Wij mensen maken hier een zon van in onze hersenen.
- (intersubjectieve beweringen) het invoeren van de doodstraf is geen goed idee want het zal enkel leiden tot meer moorden.
- (subjectieve bewering) de muziek van Adele is niet goed. Ik kan er nauwelijks op dansen, slecht verstaan, ...
Naar de praktijk van vragen stellen
De pyrronisten waren er dus op gericht te laten zien dat tegengestelde posities net zo goed te verdedigen zijn dan wel dat er altijd goede argumenten tegen een opvatting te bedenken zijn. Om uiteindelijk te laten inzien dat het onmogelijk is om tegengestelde standpunten en argumenten tegen elkaar af te kunnen wegen. Of dit overtuigt, laat ik graag aan jou over [5].
Interessanter voor ons is hun manier van denken - en hiermee van vragen stellen. Niet om te laten zien dat je je niet druk hoeft te maken over kwesties maar om meer diepgang aan een discussie of bespreking te geven. Een voorbeeld.
Stel Jan heeft als opvatting - als standpunt - dat het een goed idee is om de doodstraf in te voeren.
De moderne pyrronist - sceptisch dat hij of zij is - zou eerst vragen aan Jan waarom hij dat vindt. Wat zijn de redenen van Jan om dat te vinden? Heeft hij argumenten?
"Hoezo?"
Jan kan dan iets zeggen als: "Omdat hiermee recht wordt gedaan."
De pyrronist zou hier nog geen genoegen mee nemen. Voor ieder standpunt valt wel een argument te bedenken. Zijn er echter geen goede argumenten tegen het invoeren van de doodstraf te vinden? [6] Hier gaat de pyrronist in de vraagstelling op zoek naar waarbij de ander - in dit geval Jan - eerst zelf mag nadenken. Dit zou je een echte pyrronistische vraag kunnen noemen:
"Maar wat zouden mensen zeggen die tegen het invoeren van de doodstraf zijn?"
Indien Jan zelf geen reden kan bedenken dan kan de pyrronist hem helpen. "Zou je niet als tegen-argument kunnen stellen dat soms juist geen recht wordt gedaan? Namelijk als iemand ten onrechte de doodstraf krijgt opgelegd?"
Het bezwaar van deze insteek is wel dat het mogelijk zal leiden tot aanpassing van het standpunt. Zo zal Jan misschien zijn oorspronkelijke standpunt gaan wijzigen: "Ik ben voor de invoering van de doodstraf in gevallen waar het 100% zeker is dat iemand het gedaan heeft". Een pyrronist zal hier waarschijnlijk nog geen genoegen meenemen en verder op zoek gaan naar tegenargumentatie of tegengestelde opvattingen.
"Maar met deze aanpassing, hoe zou iemand dan argumenteren die toch tegen is? Dus ook al weet je het 100% zeker?"
Dit zal zo doorgaan waarbij de antieke, oorspronkelijke pyrronist het streven zou hebben te laten zien dat er uiteindelijk twee tegengestelde standpunten met krachtige argumentatie te verdedigen zijn. EĆ©n voor en Ć©Ć©n tegen de doodstraf. Mogelijk met allerlei nuances maar het blijven tegengestelde posities. En dat de persoon die het standpunt verdedigt, zijn oordeel zal moeten opschorten.
Maar ook als je deze antieke visie niet omarmt, blijft de pyrronistische vraagtechniek interessant omdat het tot meer nuance en diepgang kan leiden. In zo'n geval zou aanpassing van het standpunt juist wenselijk zijn (zoals hierboven verwoord door de aanvulling van Jan met de 100%-zekerheid).
De pyrronisten als moderne tegensprekers: altijd op zoek naar de andere kant.
De pyrronisten waren er dus op gericht te laten zien dat tegengestelde posities net zo goed te verdedigen zijn dan wel dat er altijd goede argumenten tegen een opvatting te bedenken zijn. Om uiteindelijk te laten inzien dat het onmogelijk is om tegengestelde standpunten en argumenten tegen elkaar af te kunnen wegen. Of dit overtuigt, laat ik graag aan jou over [5].
Interessanter voor ons is hun manier van denken - en hiermee van vragen stellen. Niet om te laten zien dat je je niet druk hoeft te maken over kwesties maar om meer diepgang aan een discussie of bespreking te geven. Een voorbeeld.
Stel Jan heeft als opvatting - als standpunt - dat het een goed idee is om de doodstraf in te voeren.
De moderne pyrronist - sceptisch dat hij of zij is - zou eerst vragen aan Jan waarom hij dat vindt. Wat zijn de redenen van Jan om dat te vinden? Heeft hij argumenten?
"Hoezo?"
Jan kan dan iets zeggen als: "Omdat hiermee recht wordt gedaan."
De pyrronist zou hier nog geen genoegen mee nemen. Voor ieder standpunt valt wel een argument te bedenken. Zijn er echter geen goede argumenten tegen het invoeren van de doodstraf te vinden? [6] Hier gaat de pyrronist in de vraagstelling op zoek naar waarbij de ander - in dit geval Jan - eerst zelf mag nadenken. Dit zou je een echte pyrronistische vraag kunnen noemen:
"Maar wat zouden mensen zeggen die tegen het invoeren van de doodstraf zijn?"
Indien Jan zelf geen reden kan bedenken dan kan de pyrronist hem helpen. "Zou je niet als tegen-argument kunnen stellen dat soms juist geen recht wordt gedaan? Namelijk als iemand ten onrechte de doodstraf krijgt opgelegd?"
Het bezwaar van deze insteek is wel dat het mogelijk zal leiden tot aanpassing van het standpunt. Zo zal Jan misschien zijn oorspronkelijke standpunt gaan wijzigen: "Ik ben voor de invoering van de doodstraf in gevallen waar het 100% zeker is dat iemand het gedaan heeft". Een pyrronist zal hier waarschijnlijk nog geen genoegen meenemen en verder op zoek gaan naar tegenargumentatie of tegengestelde opvattingen.
"Maar met deze aanpassing, hoe zou iemand dan argumenteren die toch tegen is? Dus ook al weet je het 100% zeker?"
Dit zal zo doorgaan waarbij de antieke, oorspronkelijke pyrronist het streven zou hebben te laten zien dat er uiteindelijk twee tegengestelde standpunten met krachtige argumentatie te verdedigen zijn. EĆ©n voor en Ć©Ć©n tegen de doodstraf. Mogelijk met allerlei nuances maar het blijven tegengestelde posities. En dat de persoon die het standpunt verdedigt, zijn oordeel zal moeten opschorten.
Maar ook als je deze antieke visie niet omarmt, blijft de pyrronistische vraagtechniek interessant omdat het tot meer nuance en diepgang kan leiden. In zo'n geval zou aanpassing van het standpunt juist wenselijk zijn (zoals hierboven verwoord door de aanvulling van Jan met de 100%-zekerheid).
De pyrronisten als moderne tegensprekers: altijd op zoek naar de andere kant.
De moderne pyrronist:
vraagt de ander naar argumenten tegen zijn of haar standpunt
of
vraagt de ander naar argumenten voor tegengestelde opvattingen
__________
[1]
Liefhebbers verwijs ik graag naar Mey, T. de, Het Voordeel van de Twijfel, Lemniscaat, 2015, p. 17 en verder. Hierin wordt het pyrronisme toegankelijk uitgelegd; ik zal hierop voortborduren. Deze posting is historisch gezien wel fictief. Lezing van deze bijdrage kan de indruk wekken dat pyrronisten actief deze vragen uitdroegen. Als een Socrates op de agora, maar dan als groep pyrronisten. Of dit echt in historische zin heeft plaatsgevonden, wil ik in het midden laten.
[2]
Deze vragen zijn afgeleid uit de bekende sceptische uitspraak van Gorgias van Leontini.
[3]
Omdat er voor tegenovergestelde posities net zo goed redenen
aangedragen kunnen worden en er geen mogelijkheid is om uit te maken welke opvatting 'juist' of
'verkeerd' is, moeten we, zo stelt het pyrronisme, concluderen dat er gelijkwaardigheid
van tegengestelde posities is. Dit lijkt problematisch maar dat is het niet volgens het pyrronisme. We moeten - zo zal blijken - enkel even inzien dat goed kiezen onmogelijk is en dat ons druk maken over een kwestie dus geen zin heeft.
[4]
[4]
Het pyrronisme is hiermee gericht op tegenstellingen. Dus op het bedenken van argumenten tegen het standpunt dat de ander heeft ingenomen dan wel het vinden van argumenten voor de tegengestelde positie. Het bedenken van een alternatieve positie en daar dan argumenten voor geven is een vorm van descartiaanse vraagkunde (ik zal hier in een andere posting op terugkomen).
[5]
De Mey merkt terecht op dat het pyrronistische "niet druk maken" eigenlijk niet samengaat met de sceptische visie dat je altijd moet blijven twijfelen (zie p. 26).
[6]
Hetgeen - en zie ook noot 3 - in principe hetzelfde is als het geven van argumenten voor het niet-invoeren van de doodstraf. Dus een argument voor de tegengestelde positie. Nu moet je wel hiermee oppassen. In deze kwestie is het omdraaien van twee posities niet zo´n probleem. Het wel of niet bestaan van dingen sluiten elkaar immers uit: tegen het invoeren van de doodstraf zijn is hetzelfde als voor het niet-invoeren van de doodstraf zijn. Dit maakt een argument tegen het invoeren van de doodstraf meteen ook een argument voor& het niet-invoeren van de doodstraf. Dus een argument voor de tegengestelde opvatting. Maar let wel op dat je de juiste tegengestelde opvatting pakt.
Voorbeeld
Een argument tegen de bewering dat bewezen is dat iemand schuldig is, is niet direct een argument voor de bewering dat bewezen is dat iemand onschuldig is. Het tegenovergestelde van bewezen dat iemand schuldig is, is dat het niet-bewezen is dat iemand schuldig is. Niet dat hiermee bewezen is dat hij onschuldig is.