Twee soorten filosofische vragen

Van filosofen wordt wel eens gezegd dat het de vragenstellers bij uitstek zijn. In hoeverre dit klopt, is misschien wel lastig om vast te stellen. Ik ken in ieder geval geen onderzoek dat dit bevestigt. Maar welke soorten vragen zouden filosofen dan stellen? In dit artikel lees je de twee soorten filosofische vragen die vaak genoemd worden. Twee soorten vragen die ook niet-filosofen zeker zo nu en dan zouden moeten stellen.
 
Eerste versie: 29 april 2015

Laatst bijgewerkt: 10 mei 2022

 

 

Eerder heb je hier kunnen lezen dat sommige auteurs vinden dat de filosoof misschien wel de ultieme vragensteller is. Filosofie betekent immers de liefde voor wijsheid, de behoefte je niet te vergissen. Een liefde / behoefte waaraan een filosoof geen gehoor kan geven zonder vragen te stellen.

 

Maar deze tweedeling tussen filosoof en niet-filosoof is misschien wel wat vertekend. Want heeft niet iedereen de behoefte zich niet te vergissen? Wil jij je vergissen? Vast niet. Volgens de in 2015 overleden oud-Denker des Vaderlands René Gude moet je daarom stellen dat in iedereen misschien wel een beetje een filosoof schuilt. 

Zie ook deze vragenlijst met meer dan 250 filosofische vragen.

Maar welke vragen stellen dan filosofen dan? Wat maakt een vraag een filosofische vraag? Om deze vragen te beantwoorden is het interessant om aan te sluiten bij de indeling die Tim de Mey hanteert. In het boek De voordeel van de twijfel beschrijft hij dat filosofen twee soorten filosofische vragen stellen. Ze stellen kritische vragen en diepe vragen [1].

• Kritische vragen zijn - zo stelt De Mey - vragen naar de verantwoording en finaliteit van overtuigingen. Dit kunnen de overtuigingen van een ander zijn maar ook iemands eigen overtuigingen. Een beetje filosoof is zelfkritisch. Het zijn de kritische vragen waarmee zekerheden worden bevraagd en wordt doorgevraagd. Hoe weten mensen nu zo zo zeker "over hoe de wereld in elkaar zit, over wat we moeten doen en laten, en hoe we met elkaar en de wereld moeten omgaan (pagina 10)."  Hoe is de persoon tot die stellige opvattingen gekomen? Waar zijn ze op gebaseerd? Wat zijn de veronderstellingen ervan? Kloppen de redeneringen? Et cetera.   

Wil je weten welke kritische vragen je precies kunt stellen, lees dan deze bijdrage over de kunst van het (kritisch) doorvragen.

• Diepe vragen zijn de inhoudelijke vragen - ook wel substantiële vragen genoemd - die de filosoof stelt. Het zijn vragen naar de inhoud van de overtuigingen die iemand erop na houdt. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan de bekende vragen die door de filosoof Kant zijn gesteld: wat kan ik weten, wat moet ik doen en wat mag ik hopen?

Het is misschien goed om in te zien dat de indeling van filosofische vragen in kritische vragen en diepe vragen niet de enige benadering van filosofische vragen is.

• Zo benadrukt de filosoof Huib Schwab het zinvolle karakter van filosofische vragen: filosofische vragen zijn zinvolle vragen.
• Weer andere auteurs leggen de nadruk op het (gewenste) socratische karakter van filosofiebeoefening en de filosofische vraagkunst.
• De filosoof Jan Bransen heeft nog een andere insteek. Hij stelt dat filosofische vragen zich juist kenmerken doordat het open vragen zijn (al geeft hij wel een andere invulling aan het begrippenpaar open versus gesloten vragen dan je mogelijk zou verwachten).

Concludeer uit dit (niet volledige) overzicht overigens niet dat er in de literatuur fundamenteel andere ideeën te vinden zijn over wat filosofie en filosofische vragen zijn. In de kern delen ze allemaal hetzelfde uitgangspunt: de behoefte je niet te willen vergissen / een liefde voor wijsheid. Door kritische vragen te stellen en door inhoudelijke (lastige) vragen te stellen.

 

__________

[1]

Zie Mey. T. de, Het voordeel van de twijfel, Lemniscaat, 2014, bladzijde 9 en 10.