Vraagtip
Bevooroordeelde vragen? Over dubbele signalen in een vraag
Mensen kunnen op meerdere manieren dubbele signalen afgeven. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als iemand zegt op een bepaalde manier te willen handelen, maar vervolgens op een andere manier handelt (wat misschien zelfs compleet tegengesteld is). Nu kan hier natuurlijk een goede reden voor zijn, maar in het algemeen zal het waardevol zijn om vragen hierbij te stellen. Maar let wel op: een van de manieren waarop een dubbel signaal kan worden afgegeven, is door een vraag. Soms is dit bedoeld maar heel vaak ook niet (en is het een slechte vraag). Iets waarvan een goede vragensteller zich zeker bewust van zal moeten zijn. Ingewikkeld? Hieronder vind je een uitgebreide toelichting. Over meningen verstopt als vraag.
Eerste versie: 3 november 2015
Laatste update: 24 oktober 2021
Om te laten zien hoe met een vraag een dubbel signaal kan worden afgegeven, zal ik eerst hieronder aan je uitleggen op welke vier verschillende manieren mensen soms dubbele signalen afgeven. Na deze theorie kun je vervolgens lezen wat dit betekent voor de praktijk van het stellen van vragen.
De vier soorten dubbele signalen
1. Tegengesteld in WOORD
Vaak zal met dubbele signalen tegengestelde signalen worden bedoeld. Er worden twee zaken gezegd die niet met elkaar samen kunnen gaan. Enerzijds wordt bijvoorbeeld door de ander uitgesproken dat iets goed is terwijl (ongeveer) direct daarna wordt gezegd dat datgene niet goed is. De meeste mensen snappen wel dat een dergelijke uitgesproken tegenstelling niet kan [1] en je gaat natuurlijk direct de vraag stellen of het nu wél goed is of niet goed. Dit levert de volgende vragen op:
2. Tegengesteld in "WOORD"
Nu zal het niet vaak voorkomen dat een tegengesteld signaal zo expliciet uitgesproken wordt. Er zijn ook mogelijk dubbele signalen waarvoor wat interpretatie nodig is. In dat geval kun je niet meer spreken van een expliciet tegengesteld dubbel signaal.
Een voorbeeld
Indien iemand zegt bijvoorbeeld dat hij iets wel kan maar dat hij het niet wil. Nu zijn iets kunnen en iets willen niet direct tegengesteld aan elkaar maar waarschijnlijk heb je wel te maken met een tegenstelling. Hierop zou je natuurlijk de ander kunnen bevragen. Of stel een ander zegt dat hij iets leuk vindt maar niet durft. Is dit nu een tegenstelling? Het lijken wel dubbele signalen te zijn (hier een Telegraaf-column waar de auteur dit bijvoorbeeld ook zo ziet). Dit geeft vragen als:
3. Tegengesteld: tussen WOORDEN EN DADEN
Maar het geven van signalen kan natuurlijk op verschillende manieren. Niet alleen verbaal maar ook non-verbaal. Ook dat kan een dubbel signaal, in de zin van een tegengesteld signaal, opleveren. Iemand zegt iets, maar iets anders wordt gedaan of non-verbaal uitgestraald. Iemand signaleert bijvoorbeeld: "Je geeft dubbele signalen af! Je zegt dat je niet meer kwaad op me bent maar je ontloopt me steeds als je me ziet." Ook dit levert diverse vragen op. Vragen die je wel of niet uitspreekt:
4. Niet tegengesteld maar meerdere LAGEN VAN SIGNALEN
Als je het begrip dubbele signalen letterlijk neemt dan hoeft niet altijd sprake te zijn van een tegenstelling. Dubbel betekent (en zie bijvoorbeeld de definitie in de Van Dale) eigenlijk in meerdere lagen. Nu heb ik nooit iemand horen zeggen: "Ik hoor je meerdere gelaagde signalen geven." maar toch is het goed om je te realiseren dat signalen ook op deze manier dubbel kunnen zijn (en worden gebruikt).
Van een dubbel signaal in deze zin is sprake als iemand iets uitspreekt maar eigenlijk iets anders wil zeggen. Vaak betreft dit de variant dat iemand iets genuanceerd uitspreekt (laag 1) terwijl de opvatting van de persoon die erachter schuilgaat zeer uitgesproken is (laag 2). Iemand zegt bijvoorbeeld "We kunnen overwegen om een andere route te nemen" terwijl wordt bedoeld "Kom om, zeg, neem nu die andere route; zo komen we er nooit!!!".
[1]
Eerste versie: 3 november 2015
Laatste update: 24 oktober 2021
 |
Om te laten zien hoe met een vraag een dubbel signaal kan worden afgegeven, zal ik eerst hieronder aan je uitleggen op welke vier verschillende manieren mensen soms dubbele signalen afgeven. Na deze theorie kun je vervolgens lezen wat dit betekent voor de praktijk van het stellen van vragen.
De vier soorten dubbele signalen
1. Tegengesteld in WOORD
Vaak zal met dubbele signalen tegengestelde signalen worden bedoeld. Er worden twee zaken gezegd die niet met elkaar samen kunnen gaan. Enerzijds wordt bijvoorbeeld door de ander uitgesproken dat iets goed is terwijl (ongeveer) direct daarna wordt gezegd dat datgene niet goed is. De meeste mensen snappen wel dat een dergelijke uitgesproken tegenstelling niet kan [1] en je gaat natuurlijk direct de vraag stellen of het nu wél goed is of niet goed. Dit levert de volgende vragen op:
"Ik snap niet meer precies wat je nu zegt. Eerst zeg je dat het goed is. Maar als ik het goed heb gehoord, is nu ineens toch niet goed? Dat kan toch niet samengaan?"
2. Tegengesteld in "WOORD"
Nu zal het niet vaak voorkomen dat een tegengesteld signaal zo expliciet uitgesproken wordt. Er zijn ook mogelijk dubbele signalen waarvoor wat interpretatie nodig is. In dat geval kun je niet meer spreken van een expliciet tegengesteld dubbel signaal.
Een voorbeeld
Indien iemand zegt bijvoorbeeld dat hij iets wel kan maar dat hij het niet wil. Nu zijn iets kunnen en iets willen niet direct tegengesteld aan elkaar maar waarschijnlijk heb je wel te maken met een tegenstelling. Hierop zou je natuurlijk de ander kunnen bevragen. Of stel een ander zegt dat hij iets leuk vindt maar niet durft. Is dit nu een tegenstelling? Het lijken wel dubbele signalen te zijn (hier een Telegraaf-column waar de auteur dit bijvoorbeeld ook zo ziet). Dit geeft vragen als:
"Je zegt dat je het wel kan maar niet wil. Het laatste heeft niet toevallig ermee te maken dat je het toch niet kunt? Waaruit blijkt eigenlijk dat je het wel kunt?"
3. Tegengesteld: tussen WOORDEN EN DADEN
Maar het geven van signalen kan natuurlijk op verschillende manieren. Niet alleen verbaal maar ook non-verbaal. Ook dat kan een dubbel signaal, in de zin van een tegengesteld signaal, opleveren. Iemand zegt iets, maar iets anders wordt gedaan of non-verbaal uitgestraald. Iemand signaleert bijvoorbeeld: "Je geeft dubbele signalen af! Je zegt dat je niet meer kwaad op me bent maar je ontloopt me steeds als je me ziet." Ook dit levert diverse vragen op. Vragen die je wel of niet uitspreekt:
"Klopt het dat ik gezegd heb dat ik niet meer kwaad ben? Wanneer dan? En klopt het dat ik je ontloop? Wanneer dan? En is dit inderdaad steeds als ik je heb gezien?"
4. Niet tegengesteld maar meerdere LAGEN VAN SIGNALEN
Als je het begrip dubbele signalen letterlijk neemt dan hoeft niet altijd sprake te zijn van een tegenstelling. Dubbel betekent (en zie bijvoorbeeld de definitie in de Van Dale) eigenlijk in meerdere lagen. Nu heb ik nooit iemand horen zeggen: "Ik hoor je meerdere gelaagde signalen geven." maar toch is het goed om je te realiseren dat signalen ook op deze manier dubbel kunnen zijn (en worden gebruikt).
Van een dubbel signaal in deze zin is sprake als iemand iets uitspreekt maar eigenlijk iets anders wil zeggen. Vaak betreft dit de variant dat iemand iets genuanceerd uitspreekt (laag 1) terwijl de opvatting van de persoon die erachter schuilgaat zeer uitgesproken is (laag 2). Iemand zegt bijvoorbeeld "We kunnen overwegen om een andere route te nemen" terwijl wordt bedoeld "Kom om, zeg, neem nu die andere route; zo komen we er nooit!!!".
Ook hier is volgens sommige auteurs sprake van een dubbel signaal. Een signaal dat kan leiden tot miscommunicatie. O.a. Jitske Kramer wijst hierop in het boek `Deep Democracy, de wijsheid van de minderheid´ (hier de site).
De kunst van het stellen van vragen zonder dubbele signalen
Kramer stelt terecht dat ook vragen een dubbel signaal in zich kunnen hebben.
Dit is het geval wanneer iemand een vraag stelt maar hiermee eigenlijk een mening (= een standpunt) verbloemt. In vergaderingen en na presentaties zie je dit nogal eens voorkomen maar ook daarbuiten hoor je vaak genoeg de ik-geef-mijn-mening-verstopt-als-vraag-vraag.
Kramer stelt dat het vaak de moeite waard is om deze mening expliciet te maken. Om de mening uitgesproken te krijgen. Op de lange termijn komt dit de beroepspraktijk namelijk ten goede.
De manier waarop - zo ben ik met Kramer eens - is door het stellen van een goede wedervraag. Kramer:
Het is dus verstandig om je van vragen met een dubbel signaal bewust te zijn; ook als je zelf vragen stelt [2]. De vraag die je jezelf zou moeten stellen, is dan:
Het bovenstaande leidt tot de volgende twee tips (voor de kunst van het stellen van vragen):
Tips:
 |
| Bewerking voorkant Deep Democracy |
De kunst van het stellen van vragen zonder dubbele signalen
Kramer stelt terecht dat ook vragen een dubbel signaal in zich kunnen hebben.
Dit is het geval wanneer iemand een vraag stelt maar hiermee eigenlijk een mening (= een standpunt) verbloemt. In vergaderingen en na presentaties zie je dit nogal eens voorkomen maar ook daarbuiten hoor je vaak genoeg de ik-geef-mijn-mening-verstopt-als-vraag-vraag.
Voorbeeld. Een medewerker vindt dat een collega - we noemen hem Jan - niet goed gehandeld heeft. Deze medewerker durft dit oordeel echter niet hardop met de rest van de groep te delen. Het gevolg? De medewerker stelt een vraag als: "Had Jan eigenlijk niet op een andere manier moeten handelen?". Zijn eigen antwoord is echter impliciet wel duidelijk: JA! Het is in de kern een suggestieve vraag.
Kramer stelt dat het vaak de moeite waard is om deze mening expliciet te maken. Om de mening uitgesproken te krijgen. Op de lange termijn komt dit de beroepspraktijk namelijk ten goede.
De manier waarop - zo ben ik met Kramer eens - is door het stellen van een goede wedervraag. Kramer:
"Check bij de vragensteller waarom hij deze vraag stelde of dat hij wellicht zelf al ideeën heeft over het antwoord op deze vraag. Voorbeelden van dergelijke vragen zijn: 'Vind je dat we hiervoor advies moeten vragen van het management?', of: 'Denk jij dat we Antoine ons excuus zouden moeten aanbieden, want dat is toch erg ongebruikelijk?'"
Het is dus verstandig om je van vragen met een dubbel signaal bewust te zijn; ook als je zelf vragen stelt [2]. De vraag die je jezelf zou moeten stellen, is dan:
Stel ik nu een oprechte vraag of geef ik enkel mijn mening verstopt als vraag?
Het bovenstaande leidt tot de volgende twee tips (voor de kunst van het stellen van vragen):
Tips:
- Vraag door als iemand zegt dat je dubbele signalen afgeeft: omdat je verschillende soorten dubbele signalen hebt, is het maar de vraag wat de ander bedoeld en of het klopt.
- Vraag je af of de vraag die jij of een ander stelt niet zelf een dubbel signaal kent. Misschien is het in zo'n geval beter om enkel de mening te geven of de vraag neutraal te formuleren?
__________
[1]
De filosoof Aristoteles wees al op het principe van non-contradictie, het principe dat iemand niet kan zeggen dat een ding een bepaalde eigenschap heeft (op een bepaalde wijze is) en tegelijkertijd kan zeggen dat dit ding niet deze eigenschap heeft (dus niet zo is). In de Metafysica, Boek 4, deel 3 en 4 van Aristoteles zijn meerdere benaderingen van dit principe te lezen.
[2]
Dit soort signalen wordt ook wel gemengde signalen genoemd. Om nog een concreet voorbeeld uit de praktijk te geven: in de uitspraak van de Ondernemerskamer inzake Meavita (eind 2015, de uitspraak leidde tot het aftreden van VVD-senator Loek Hermans) stelde de Ondernemerskamer (onder 4.2): "AAF plaatst herhaaldelijk "vraagtekens" of "vraagt zich af" waarom een bestuurder of commissaris gehandeld heeft zoals deze heeft gedaan. Onder 11 kondigt zij aan dat zij "een aantal (vraag)punten (zal) formuleren op grond waarvan (…) wanbeleid vastgesteld kan worden." Antwoorden op de vragen geeft AAF echter veelal niet. Hoewel het verzoekschrift als gevolg hiervan aan vaagheid lijdt, neemt de Ondernemingskamer aan, dat de vragen (doorgaans) als stellingen bedoeld zijn.". Zie ECLI:NL:GHAMS:2015:4454.
[2]
Dit soort signalen wordt ook wel gemengde signalen genoemd. Om nog een concreet voorbeeld uit de praktijk te geven: in de uitspraak van de Ondernemerskamer inzake Meavita (eind 2015, de uitspraak leidde tot het aftreden van VVD-senator Loek Hermans) stelde de Ondernemerskamer (onder 4.2): "AAF plaatst herhaaldelijk "vraagtekens" of "vraagt zich af" waarom een bestuurder of commissaris gehandeld heeft zoals deze heeft gedaan. Onder 11 kondigt zij aan dat zij "een aantal (vraag)punten (zal) formuleren op grond waarvan (…) wanbeleid vastgesteld kan worden." Antwoorden op de vragen geeft AAF echter veelal niet. Hoewel het verzoekschrift als gevolg hiervan aan vaagheid lijdt, neemt de Ondernemingskamer aan, dat de vragen (doorgaans) als stellingen bedoeld zijn.". Zie ECLI:NL:GHAMS:2015:4454.
