Wat zijn slechte vragen? En bestaan er ook vragen die altijd slecht zijn? En hiermee dus nooit goed zijn om te stellen? Het standaardantwoord is op de laatste vraag is nee. Vragen die altijd slecht zijn bestaan niet. Maar soms zijn vragen - in een bepaalde situatie - wel slecht (om te stellen). Lastig? In dit artikel vind je een uitgebreide uitleg.

(misschien wil je eerst meer weten over de soorten vragen waarover we hier schrijven: lees daarvoor eerst hier meer over onzinvragen, domme vragen en suggestieve vragen)



Blog over de kunst van het vragen stellen


Soms wordt aan ons wel eens gevraagd om een voorbeeld te geven van een slechte vraag. De vragensteller wil dan - zo is onze ervaring - het liefst een voorbeeld van een vraag die altijd slecht is om te stellen. Deze vraag is echter lastiger om te beantwoorden dan je mogelijk zou denken.

Vragen die altijd slecht zijn, bestaan namelijk niet.

Hieronder gaan we uitleggen waarom dit zo.

We beginnen hiervoor met een vraag die soms als voorbeeld van een slechte vraag genoemd wordt. Een vraag waarmee het al direct duidelijk wordt wat het lastig is om een vraag te bedenken die altijd slecht is:

1. De algemene, soms niet oprechte vraag: "Hoe gaat het met je?"

Als wij in gesprek zijn over slechte vragen, horen we vaak de vraag "Hoe gaat het met je?" als voorbeeld genoemd. Of een variant als "Alles goed?". Deze vraag wordt dan vaak als een slechte vraag gezien, omdat de vraag te algemeen is en niet of te weinig uitnodigt om te beantwoorden.

Je ziet bij deze vraag dus dezelfde problemen als bij de vraag "Hoe was het vandaag?" die vaak aan kinderen - net uit school - wordt gesteld. In dit artikel leggen we uit waarom dit op zo'n moment een minder goede vraag is en welke vragen je beter kunt stellen. 

Daarbij is het bij deze vraag ook lang niet altijd duidelijk in hoeverre de vragensteller oprecht op een antwoord staat te springen. En hoe uitgebreid dit antwoord dan mag zijn.

Op de Engelstalige variant (How are you?) zijn waarschijnlijk om die reden weer allerlei lijsten met antwoorden opgesteld. Onze favoriet: deze lijst met meer dan 150 antwoorden.
  
Maar is de vraag naar hoe het gaat dan altijd een slechte vraag?

Nee.

je kunt je namelijk vast wel situaties voorstellen waarbij de vraag "Hoe gaat het?" wel goed is. Als vrienden of vriendinnen elkaar weer tegenkomen, waarbij Ć©Ć©n iets vervelends achter de rug heeft (een sterfgeval bijvoorbeeld) dan kan het zeker een goede vraag zijn.

Waarbij natuurlijk ook de intonatie en het non-verbale niet vergeten moet worden. Met het juiste gevoel kan deze vraag juist erg goed zijn.
 

De les: de context van de vraag doet ertoe

Wat je waarschijnlijk nu wel inziet, is dat de context waarin en de wijze waarop een vraag wordt gesteld van invloed is op de kwaliteit van de vraag. Wat op sommige momenten een goede vraag kan zijn, kan op andere momenten een slechte vraag zijn.

Dat de context belangrijk is, wordt bij de vraag "Hoe gaat het?" helemaal duidelijk als je je een bezoek aan de tandarts voorstelt. De vraag naar hoe het gaat, is een open vraag die natuurlijk lastig te beantwoorden is als jij allerlei tandarts-instrumenten in je mond hebt. šŸ˜· Tandartsen stellen om die reden vaak gesloten vragen. 

Je zou trouwens ook kunnen zeggen dat als de vragensteller in een bepaalde situatie geen interesse heeft in het antwoord, dat de uitspraak eigenlijk geen vraag is. Het is niet zozeer dan een slechte vraag, maar geen vraag. Een taaluiting als "Alles goed?" zou je eerder kunnen zien als bijvoorbeeld een begroeting. Om een vraag genoemd te worden , moet er wel interesse zijn in de gevraagde informatie.

Dit raakt de definitie van wat een vraag is: hier hebben we meer geschreven over wat precies een vraag is.

2. Zijn onzinvragen dan slechte vragen?

Als de context ertoe doet, zijn er dan geen enkele slechte vragen in het algemeen? Kan er bij iedere vraag een context worden bedacht waarbij het een goede vraag wordt?

Laten we daarvoor eens kijken naar onzinvragen.

Want zijn onzinvragen niet altijd slechte vragen?

Over onzinvragen hebben we eerder hier geschreven.  Je kunt denken aan onzinvragen als "Wat tellen schapen als je in slaap willen vallen?" of "Welke kleur krijgt een smurf als hij gewurgd wordt?"

Helaas.

Ook voor deze vragen zou je nog situaties kunnen bedenken waarbij ze toch goed zijn.

Zo zijn deze onzinvragen om te beginnen goede vragen om aan te geven wat onzinvragen zijn. Maar dat is natuurlijk wat flauw. Dat bepaalde vragen goed zijn als voorbeelden voor onzinvragen, maken het nog geen goede vragen om te stellen.

Je ziet echter dat onzinvragen wel hun waarde hebben als ze mensen aan het denken zetten. Met name TikTok staat vol met video's waarbij iemand moeilijk kijkend allerlei onzinvragen stelt (zie bijvoorbeeld @yasvidz). Onze ervaring is dat veel onzinvragen - mits goed gesteld - wel even tot nadenken stemmen. Of zelfs tot interessante wetenschappelijke of filosofische uitdagingen:




Juist omdat je met onzinvragen dit kunt doen (dus het denken kunt aanzetten) kun je niet van onzinvragen zeggen dat het per definitie slechte vragen zijn.

3. Zijn domme vragen dan altijd slechte vragen?

Eerder hebben we uitgelegd wat domme vragen zijn en dat er minstens vier verschillende soorten domme vragen zijn. De domme vragen die hierbij waarschijnlijk als eerste in aanmerking komen als slechte vragen zijn natuurlijk de feitelijk onmogelijk te beantwoorden vragen.

Voorbeeldvragen van dergelijke domme vragen zijn: Hoeveel is 6 + pizza? In welk jaar won Max Verstappen de Elfstedentocht? en Waarom is er geen water op de aarde?
 
Zijn deze vragen altijd slechte vragen? Dus ongeacht de context? Je moet je dan afvragen of je een situatie kunt voorstellen waarbij iemand serieus deze vragen zou kunnen stellen aan een ander.

Dus: is er een situatie denkbaar dat iemand (oprecht) aan de ander de vraag stelt hoeveel 6 + pizza is?

Misschien.

Je kunt je namelijk voorstellen dat dergelijke vragen in het onderwijs gesteld worden. Dit om te testen of een leerling inziet dat iets niet gevraagd kan worden.

Ziet de leerling wel in dat je alleen getallen bij elkaar op kunt tellen? Ziet de leerling wel in dat Max Verstappen nooit de Elfstedentocht schaatste? En ziet de leerling in dat er op de aarde wel water is?

Hiermee worden deze domme vragen eigenlijk strikvragen. En dat maakt het mogelijk tot goede vragen (in die situatie). Maar hierover kun je natuurlijk wel van mening verschillen: zijn strikvragen slechte vragen?

4. Zijn tot slot suggestieve vragen dan geen slechte vragen om te stellen?

Inderdaad komen tot slot ook suggestieve vragen mogelijk in aanmerking voor slechte vragen. In een suggestieve vraag klinkt een suggestie door die niet juist is maar waarvan de vragensteller wel hoopt dat de ander deze omarmt.

Deze suggestie betreft vaak een bepaald oordeel die niet klopt. Of in ieder geval discutabel is. Waar de persoon die om een antwoord wordt gevraagd het zeker niet meteen mee eens mee zal zijn.

Neem als voorbeeld de suggestieve vraag: "Je wist toch wel dat je een vrije dag alleen na overleg mocht opnemen?". Hier zitten de oordelen in dat iemand een vrije dag heeft opgenomen (en niet bijvoorbeeld ziek was), dat dit zonder overleg is gegaan (misschien was er wel overleg) en - afhankelijk van de toon - ook verweten kan worden.

Zijn dergelijke suggestieve vragen per definitie slechte vragen?

Lastig.

We hebben immers wel eerder geschreven dat je beter geen suggestieve vragen kunt stellen. Dit is misschien al een teken dat het slechte vragen zijn.

Om te laten zien of suggestieve vragen altijd slechte vragen zijn, is het interessant om een vooreeldvraag te nemen die komt uit deze column van Chris Klomp.

Zijn column gaat over de volgende vraag (in verschillende varianten): Maar ben je dan niet trots op je vaderland? Heb je dan geen vaderlandsliefde? Ben je niet trots op Nederland?

Zijn dit voorbeelden van vragen die altijd slecht zijn? Volgens Klomp is een vraag als "Ben je dan niet trots op Nederland?" in ieder geval geen goede vraag. Sterker nog:

"Eigenlijk is het niet eens een vraag. Zelden klinken vragen zo verwijtend."

Dat een vraag verwijtend kan zijn of zo overkomt, zal je misschien er nog niet van overtuigen dat de vraag slecht is. Mogen in vragen immers ook niet een suggestie van een verwijt doorklinken?

Denk aan de ouder die aan hun puberkind vraagt "Ik hoorde dat je te laat was. Waarom ben je niet eerder uit bed gegaan dan?". In deze suggestieve vraag hoor je natuurlijk ook een verwijt. De vraag "Ik hoorde dat je te laat was. Klopt dit? En waardoor kwam dit?" is een stuk beter. Althans, als het doel is om met vragen helder te krijgen wat er aan de hand is.

Toch kun je je vast ook wel situaties voorstellen waarbij niet het verhelderen van de situatie voorop staat. Of dat het reeds duidelijk is wat er heeft plaatsgevonden. Waarom zou je dan niet door middel van een vraag kunnen beginnen met het aanspreken van de ander? Ok, je was dus te laat. En je bent te laat van huis gegaan omdat je nog van alles thuis moest doen. Maar waarom ben je dan niet eerder uit bed gegaan dan? Met het woordje dan wordt duidelijk iets verweten. Waarom zou ook een vraag - als taaluiting - geen goede stap kunnen zijn in het aanspreken van iemand?

Maar in de vraag "Ben je dan niet trots op Nederland?" zit nog een andere suggestie.

Chris Klomp vervolgt:

"Maar waar moet ik trots op zijn dan? Op een elftal voetballers dat een prestatie levert waar ik nul aandeel in heb? Op oorlogsmisdaden in verre landen? Begaan door Nederlandse soldaten? Op het onvermogen van Nederland om slachtoffers van een burgeroorlog te beschermen? Op ons uitzetbeleid? Op het korten op ontwikkelingshulp omdat we het zelf zo vreselijk slecht hebben? Op ... "

Klomp brengt allerlei zaken in waar je als Nederlander misschien minder trots op kunt zijn. Hij stelt enigszins het suggestieve van de vraag ter discussie (eerste zin), maar hij laat met name zien dat een land ook zaken kan doen waarop je minder of niet trots kunt zijn. Hiermee kun je het eens zijn of minder eens zijn, maar dit maakt de vraag niet slecht.

Het suggestieve in de vraag "Ben je dan niet trots op Nederland?" is echter met name dat je trots kunt zijn op landen. Dit gaat niet over of dit het geval is, maar of dit Ć¼berhaupt kan.

Kun je trots zijn op een land?

Als je internet hierop onderzoekt, zul je natuurlijk genoeg uitingen van mensen vinden waaruit blijkt dat zij vinden dat dit kan. Zoals je trots kunt zijn op jezelf of trots kunt zijn op een ander, kun je uit hun berichten afleiden dat zij ook trots kunnen zijn op een groep mensen. En als je dit doortrekt ook een land.

Zelfs al hebben ze hier nul aandeel in.

En of dit echt juist is, hierover kun je van mening verschillen. Je ziet echter dat er genoeg mensen zie die vinden dat dit wel kan. Die vinden dat je trots kunt zijn op iets of iemand, terwijl je er zelf geen aandeel in had (maar je enkel op andere wijze verbonden bent met de ander).

Denk ook aan ouders die trots kunnen zijn op wat hun kind doet, terwijl hun enige inbreng mogelijk het geboren laten worden van het kind is. šŸ˜

Juist omdat je over de vraag of je trots kunt zijn op een land van discussie kunt verschillen, is het niet juist om de vraag per definitie als slecht te kwalificeren. Dit zal helemaal het geval zijn als alle betrokkenen de suggestie omarmen. Of je vervolgens terecht trots bent op Nederland, is weer wat anders (Klomp betoogt dus van niet).

Deze lijn kun je doortrekken.

Suggestieve vragen kenmerken zich doordat er een oordeel in verscholen zit waarover je van mening kunt verschillen en die maken dat de vraag om die reden in een bepaalde situatie niet goed kan zijn. Maar suggestieve vragen zijn om dezelfde reden niet per definitie slecht.

Nog een voorbeeld.

Een vergelijkbare suggestieve vraag is "Waarom heeft x zichzelf gedood?". Hierin zit de suggestie verscholen dat er een reden moet zijn voor zelfdoding. In dit goede artikel van Jan van Tienen voor DeCorrespondent lees je waarom dit maar de vraag is. Het is een suggestieve vraag die je beter niet kunt (blijven) stellen, zo is zijn betoog.

Dit maakt het echter geen vraag die altijd slecht is. Er zijn situaties voor te stellen, waarbij de vraag wel relevant is. Als er wel concrete redenen voor de zelfdoding aan te wijzen zijn bijvoorbeeld. Redenen die om maatschappelijke aandacht kunnen vragen. Of bijvoorbeeld voor politie of het OM om uit te sluiten dat er geen sprake is van moord. Maar met Jan kun je wel eens zijn dat in sommige situaties het geen goede vraag is [2].

5. Samenvattend

In een bepaalde context kan een vraag een slechte vraag zijn. Er zijn echter - zover wij kunnen overzien - geen vragen die per definitie slecht zijn. Algemene vragen, onzinvragen, domme vragen en zelfs suggestieve kunnen in een bepaalde context toch goede vragen zijn.

Wat is hiermee een slechte vraag?

Een slechte vraag is een vraag die in een bepaalde situatie beter niet gesteld kan worden. Wanneer dit het geval is, is weer een hele andere vraag. Hier komen we later op terug.



      Lees ook: betere vragen stellen



      [1]
      Een vergelijkbare metavraag is natuurlijk ook de vraag of vragen wel slecht of goed kunnen zijn (om gesteld te worden). Dit vooronderstelt immers een tweedeling die misschien niet juist is. Het is misschien wel een vals dilemma. Waarom zouden vragen niet enigszins goed of slecht kunnen zijn? Daarnaast is de aanname dat vragen kunnen zijn. In hoeverre dit - vanuit filosofisch perspectief - juist is, is op z'n minst discutabel. Dit raakt echter allerlei taalfilosofische discussies waar we verder hier niet op in zullen gaan.